Κοινωνία | ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ, Κυρ, 3 Αυγ 2003 | hits: 1531
Ένα αισιόδοξο επιστημονικό εγχείρημα
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Κυρ, 3 Αυγ 2003

Αντί για τον σχολιασμό των τρεχόντων θεμάτων, θα αναφερθώ σήμερα στο βιβλίο της Ιωάννας Τσιβάκου με τίτλο: "ΤΑ ΕΥΕΛΙΚΤΑ ΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ" που εκδόθηκε πρόσφατα απ' τις εκδόσεις Νεφέλη (Αθήνα 2003) και αποτελεί ένα από τα καλά παραδείγματα της επιστημονικής αναζήτησης που αποτελεί αντίβαρο στον προωθούμενο πραγματιστικό νεοακαδημαϊσμό. Παρακολουθούμε σ' αυτό το βιβλίο μια ψύχραιμη επιστημονική σκέψη καθώς ανιχνεύει την προοπτική των σύγχρονων κοινωνιών μέσα στην λεγόμενη παγκοσμιοποίηση.

Η Ιωάννα Τσιβάκου διδάσκει, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Θεωρία Οργάνωσης και Διοίκησης, προσεγγίζοντας το αντικείμενό της μέσα από την θεωρία των συστημάτων. Στα προηγούμενα συγγράμματά της έχει πραγματευτεί θεμελιώδη κοινωνικά ζητήματα όπως η διαμόρφωση του εαυτού και η ανθρώπινη δράση όπως αυτή εκτυλίσσεται στα πλαίσια του εργασιακού χώρου. Στο νέο της βιβλίο, η Ιωάννα Τσιβάκου χωρίς να εγκαταλείπει την ειδικότητά της, επιχειρεί μια συνολική προσέγγιση των συγχρόνων κοινωνικών τάσεων. Ερμηνεύει τις αλλαγές που επιφέρει στην κοινωνική δομή και λειτουργία η ορμητική τεχνολογική και επικοινωνιακή εξέλιξη, προκειμένου να εξετάσει τους όρους υπό τους οποίους διατηρείται η κοινωνική συνοχή.

Η ακατανίκητη τάση για επέκταση και σύνδεση των υπαρχουσών οργανώσεων, καθιστά αναπόφευκτες λειτουργικές και επικοινωνιακές ρυθμίσεις, που ωθούν στην κατάργηση παραδοσιακών διακρίσεων και των αντίστοιχων κοινωνικών θεσμίσεων, μετατρέποντας τα παραδοσιακά πυραμιδικά οργανωσιακά κοινωνικά σχήματα σε δίκτυα. Πολλοί στοχαστές ωστόσο, αποδέχονται άκριτα αυτή την εξέλιξη και θεωρούν ότι η κοινωνία οδηγείται μοιραία στην αποδιαφοροποίηση (de-differentiation).

Αντιτιθέμενη σ' αυτή την στάση, η συγγραφέας των "ΕΥΕΛΙΚΤΩΝ ΟΡΙΩΝ" εξετάζει τις εξελίξεις χρησιμοποιώντας το κλασικό κοινωνιολογικό πρότυπο της "διαφοροποίησης / ενσωμάτωσης" (differentiation / integration) αναθεωρημένο υπό το φως των, επίσης εκσυγχρονιστικά αναθεωρημένων, προτάσεων του Michel Foucault για τις τάξεις του λόγου. Υποστηρίζει ότι τόσο οι οργανώσεις όσο και τα κοινωνικά συστήματα, έχουν στον πυρήνα τους κοινωνικές πρακτικές. Επομένως οι τάξεις του λόγου, οι αξιακές συγκροτήσεις, διαμορφώνονται σε μια συνεχή κυκλική δοκιμασία ανάμεσα στο κοινωνικό σύστημα και στις οργανώσεις.

Υποστηρίζει επίσης ότι οι ρυθμίσεις της επικοινωνιακής διαδικασίας λειτουργούν διαφοροποιητικά, δημιουργούν διακρίσεις κοινωνικών λειτουργιών, τα όρια των οποίων υπερβαίνει η δικτυακή επικοινωνία και οργάνωση τείνοντας στην ολοκλήρωσή της. Δεν έχουμε επομένως μια διαδικασία αποδιαφοροποίησης αλλά αντίθετα την ομογενοποίηση των μέσων μεταφοράς διαφοροποιήσεων, μια έντονη συνένωση διασπασμένων κοινωνικών λειτουργιών, μια διαδικασία "λειτουργικής ενσωμάτωσης". Έχουμε τελικά σήμερα, με άλλα λόγια, την μετάβαση από την κανονιστικού τύπου συνοχή των ιεραρχικών οργανώσεων και κοινωνικών συστημάτων, σε μια δομική - λειτουργική συνοχή των αντιστοίχων δικτυακών συστημάτων.

Στα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου εξετάζει την ανάδυση νέων δικτυακών τύπων οργάνωσης και άρα νέων θεσμών, καθώς και την επίπτωσή τους στα συμβολοποιημένα στοιχεία της υποκειμενικότητας, τα οποία αποτελούν τα θεμελιώδη συστατικά της κοινωνικής συνοχής. Θέτει δηλαδή το ερώτημα της υπαγωγής του υποκειμένου στην λειτουργικότητα των δικτύων. Επισημαίνει εν τούτοις, ότι παρότι οι υποκειμενικές αξίες εισάγονται στα δίκτυα αποσκοπώντας στην αύξηση των επιδόσεων και προς όφελος της λειτουργικής συνοχής τους, δεν μπορούν να αποκλείσουν την ανάπτυξη υποκειμενικών αρετών και την επίτευξη τελικά της κοινωνικής συνοχής. Εν κατακλείδι το λιγότερο που μπορούμε να πούμε για το βιβλίο της Ιωάννας Τσιβάκου, είναι ότι συμβάλει σημαντικά στο άνοιγμα μιας συζήτησης για την δυνατότητα μιας αισιόδοξης ενατένισης του κοινωνικού μέλλοντος.