Η συζήτηση για την εξουσία προσγειώνεται, τα τελευταία χρόνια, στο έδαφος της καθημερινότητας. Θεωρείται βέβαια ότι η προσγείωση έχει ήδη συντελεστεί μέσα από την σκέψη των μεταμοντέρνων διανοούμενων και κυρίως μέσα από το έργο του γάλλου στοχαστή Μισέλ Φουκώ. Αλλά ακόμα κι αν είναι έτσι, η συζήτηση έχει μέλλον. Άλλωστε κατά την παρούσα άποψη η συζήτηση περί εξουσίας που αναπτύχθηκε μετά τον Μάη του '68, περιορίστηκε στον ακαδημαϊκό χώρο και συνέβαλε ουσιαστικά στο να μείνει το ζήτημα μετέωρο, αν και πολύ κοντά στο έδαφος.

Για να μιλήσουμε πιο καθαρά, δεδομένου ότι η εξουσία αφορά την σχέση της πλευράς που ασκεί εξουσία και της πλευράς πάνω στην οποία ασκείται η εξουσία, ο λόγος περί αυτής δεν μπορεί παρά να προέρχεται είτε από την μια είτε από την άλλη. Είναι λοιπόν φυσικό να υπάρχει σε κάθε χρονική περίοδο ένας λόγος υπέρ της συγκεκριμένης μορφής εξουσίας και ένας λόγος κατά αυτής της συγκεκριμένης μορφής, χωρίς απαραίτητα να αντιστοιχούν οι λόγοι στις πλευρές και χωρίς να μπορεί η κατά της εξουσίας πλευρά να αρνηθεί το καθεστώς εξουσίας.

Ο Φουκώ και η παρέα του μπαίνουν στην σκηνή της διανόησης σαν αντιεξουσιαστές, παράγουν όμως μια σκέψη που χρησιμεύει στην πιο στυγνή εξουσία που έχει υπάρξει ποτέ. Η συμβολή τους παραμένει χρήσιμη και εναντίον της εξουσίας. Από την στιγμή που η καθημερινότητα έχει πια οριστεί ως ο τόπος άσκησης της εξουσίας η προσγείωση δεν θα αργήσει.

Το ιστορικό

Η τελευταία ολοκληρωμένη συζήτηση πάνω στο θέμα της εξουσίας ήταν ουσιαστικά ανάμεσα στους κομμουνιστές και στους φασίστες και τελείωσε με τον θρίαμβο των πρώτων. Το κακό είναι πως μέσα στην μέθη του θριάμβου, έμεινε αναπάντητο το βασικό ερώτημα της συζήτησης για το ποια μορφή κοινωνίας θα ακολουθούσε. Η οργάνωση της πρωτοπορίας και το μαζικό πολιτικό κίνημα, όχι μόνο δεν έφεραν την «λεύτερη μαρξιστική ζωή» που προσδοκούσαν οι κομμουνιστές, αλλά, χρησίμευσαν εξαιρετικά στους εξουσιαστές (π.χ. του ΠΑΣΟΚ) για την απομάκρυνσή της.

Η συζήτηση ξανανοίγει μετά τον Μάη του '68. Αλλά το διάστημα από τις αρχές τις δεκαετίας του '50, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '60 δεν μεσολαβεί σιωπή αλλά αποσιώπηση. Έχει αποσιωπηθεί ότι το υπόβαθρο της συζήτησης, δημιουργήθηκε, αν και συγκεχυμένα, μέσα από τις προσπάθειες της αντιαναθεωρητικής αναμόρφωσης του επαναστατικού κινήματος, σε διάφορες περιοχές του κόσμου και κυρίως, από την Πολιτιστική Επανάσταση, στην Κίνα. Ο αυτοπροσδιορισμός της επανάστασης ως "πολιτιστικής" αρκεί να υποδείξει ότι η εξουσία για την οποία γίνεται λόγος τοποθετείται στο επίπεδο της καθημερινότητας.

Πολυφωνία ή διαίρεση;

Αυτό που αλλάζει την κοινωνική εικόνα, τα τελευταία 30 χρόνια είναι η αντικατάσταση της διεκδίκησης μιας συνολικά καλύτερης κοινωνικής ζωής, με την διεκδίκηση των επιμέρους στοιχείων της. Δημιουργείται έτσι μια μεγάλη ποικιλία κινηματικών εκδοχών, που καλύπτουν μια πληθώρα κινήτρων αλλά και έχουν την τάση να αυτονομούνται και να αποστρέφονται οποιαδήποτε ιδέα συνολικότητας. Τα κοινωνικά άτομα παραπαίουν ανάμεσα στην ατομικότητα και στην κοινωνικότητα αδυνατώντας να εγκαταλείψουν τη μιά για χάρη της άλλης και προσπαθώντας να εξασφαλίσουν την μία σε βάρος της άλλης.
Παρά την πληθώρα τους και παρά την ατέλειωτη ποικιλία των απόψεών τους τα κινήματα οδηγούνται ή οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι είναι αναγκαία η συνολική τροποποίηση των κοινωνικών σχέσεων, η τροποποίηση δηλαδή του κοινωνικού καθεστώτος εξουσίας. Όσο περισσότερο όμως η αναγκαιότητα της τροποποίησης γίνεται φανερή τόσο περισσότερο γίνεται αόρατη η κατεύθυνσή της. Γιατί η κρίση εξουσίας που όταν συνταράσσει συνολικά την κοινωνία γίνεται ορατή, γίνεται αόρατη εκεί που πραγματικά έχει σημασία, εκεί όπου θεωρητικά είναι απτή και αντιμετωπίσιμη: στο εσωτερικό των κινημάτων.

Καθημερινότητα: η πίσω πόρτα της εξουσίας

Τα ποικίλα κινήματα που παρατηρούνται, στρέφονται ενάντια σε κάποια μορφή κοινωνικής σχέσης και αναζητούν μια άλλη μορφή που είναι κατάλληλη να πάρει την θέση της. Η κοινή ανεπάρκειά τους ωστόσο οφείλεται στο γεγονός ότι ουσιαστικά δεν αντιμετωπίζουν την ίδια την εξουσίας αλλά μια συγκεκριμένη έκφρασή της. Καθώς δηλαδή η εξουσία τείνει να διαχέεται στο κοινωνικό σώμα, οι διάφοροι κινηματική χώροι προσφέρονται για την επεξεργασία μιας επίθεσης εναντίον της αλλά και για την επεξεργασία μιας εξουσιαστικής τάξης πιο εξειδικευμένης και άρα πιο αποτελεσματικής.

Με άλλα λόγια, όπως στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο τα ταξικά επαναστατικά κινήματα είχαν την τάση να οδηγούν σε μηχανισμούς αστυνόμευσης της επανάστασης έτσι και τα διάφορα κινήματα έχουν την εγγενή τάση να λειτουργούν αστυνομικά ενάντια στην αμφισβήτηση της εξουσιαστικής τάξης. Αυτή η υφέρπουσα αστυνομική λειτουργία του συνόλου των κινημάτων γίνεται ορατή στην έκδηλη διάθεση αποσιώπησης ή μηδενισμού της προηγούμενης ταξικής φάσης του επαναστατικού κινήματος, που άλλωστε συνδυάζεται θαυμάσια με την διάθεση αυτογελοιοποίησης των επιγόνων του.

Η μεταφορά ωστόσο του παιχνιδιού της εξουσίας στο σώμα της κοινωνίας και στην καθημερινότητα της κοινωνικής ζωής, σημαίνει και την πραγματοποίηση ενός ιστορικού βήματος. Όταν πίσω από τις ευκολίες που παρέχει στο εξουσιαστικό σύστημα ένα "φουκωικό" σχήμα ερμηνείας της κοινωνίας, καταφθάσουν οι δυσκολίες της άσκησης της εξουσίας ακριβώς δίπλα στην πηγή των κοινωνικών αντιθέσεων, τότε οι ήδη πανικόβλητοι λειτουργοί της εξουσίας θα διαπιστώσουν ότι το βήμα αυτό δεν θα μπορούν να το ακυρώσουν.

Οικολογία και φεμινισμός

Καθόλου τυχαία δύο κατηγορίες κινημάτων βρίσκονται ήδη στα όρια μιας ανατροπής. Τόσο τα κινήματα της οικολογίας όσο και τα κινήματα των γυναικών βρέθηκαν απ' την αρχή τους μπροστά στο σαφέστατο ερώτημα, αν μπορούν να λυθούν τα προβλήματα που τα γέννησαν χωρίς την υπέρβαση της ίδιας της εξουσιαστικής σχέσης. Αν μπορεί με άλλα λόγια να επιβιώσει η κοινωνία αν δεν αποσείσει την αυταπάτη της κυριαρχίας της κοινωνίας πάνω στην φύση και του ενός κοινωνικού ατόμου πάνω στο άλλο;

Αφού ταλαιπωρήθηκαν και οι γυναίκες και η φύση, από τις διάφορες παραλλαγές πατριαρχικών απαντήσεων σ' αυτό το δίδυμο ερώτημα, με τελευταία την δίδυμη απάντηση "ισότητα" και "αειφορία", η κοινωνία φτάνει πια πολύ κοντά σε μια ιστορική φάση, όπου θα αντιληφθεί ότι η καθημερινότητα είναι η πίσω πόρτα όχι εισόδου αλλά εξόδου της εξουσίας.