Αυτό το γραφτό αφιερώνεται στον Χρήστο Καλαβρούζο. Όχι μόνο γιατί σίγουρα είναι από πολλά χρόνια ο καλύτερος ηθοποιός στην Ελλάδα, πράγμα που πρέπει όποιος μπορεί να το επισημαίνει, γιατί στην "αξιοκρατία" των ημερών δεν θα βρεθούν πολλοί να το κάνουν. Όχι μόνο γιατί αν το θέατρο χαρίζει απολαύσεις, αυτός μας χάρισε το θέατρο. Αλλά επίσης γιατί σαν πρόσωπο αποτελεί το κατάλληλο παράδειγμα για αυτό το άρθρο.
Ό Χρήστος είναι ένα σπάνιο ταλέντο ηθοποιού. Έχει λαμπρύνει, πολλές εξαιρετικές παραστάσεις αλλά και έχει ξελασπώσει παραστάσεις που χωρίς αυτόν θα ήταν κακές. Συγχρόνως όμως είναι και ένα σπάνιο ταλέντο ανθρώπου. Σε ποιο απ' τα δύο ταλέντα οφείλει το άλλο; Αυτή η σαραντάχρονη απορία, μου λύθηκε όταν τον είδα στον ρόλο του Πρόσπερου. Ο Καλαβρούζος, σαν άλλος Πρόσπερος δεν σπατάλησε την μαγική του δύναμη στην διεκδίκηση - ούτε στη ζωή ούτε στο θέατρο - της εξουσίας. Την μοίρασε στα δύο ταλέντα του, την χάρισε στην κοινωνία.
Η "Τρικυμία" του Σαίξπηρ, παίζεται αυτό τον καιρό στην Αθήνα, από το Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου. Είναι μια πολύ καλή παράσταση ενός έργου με λεπτές ισορροπίες που γεννάει στον θεατή σοβαρές σκέψεις. Η αναφορά σε ένα θεατρικό έργο ίσως φαίνεται άσχετη απ' το φιλοσοφικό και πολιτικό ζήτημα που θέτουν αυτά τα γραφτά. Και όμως, βρίσκεται πιο βαθιά απ' όλα τα άλλα στην καρδία του θέματος "εξουσία και έρωτας" που αυτά πραγματεύονται.

Το έργο

Η "τρικυμία" είναι το τελευταίο έργο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ. Έχει γίνει αντικείμενο πολλών μελετών, για το νόημα και την σημασία του. Οι μελετητές συμφωνούν ότι είναι ένα έργο βαθιά φιλοσοφικό αλλά και επηρεασμένο από τους ιστορικούς ανέμους της εποχής του. Ένα αναγνωρίσιμο προϊόν του σαιξπηρικού δαιμόνιου αλλά και ο επίλογος στην σαιξπηρική προσέγγιση του κοινωνικού δράματος.
Φορτισμένος απ' τον προβληματισμό αυτών των άρθρων, ο γράφων, δύσκολα θα απόφευγε να δει την "τρικυμία" σαν ένα έργο σύγχρονο. Ένα έργο που μελετάει την αθλιότητα του ανταγωνισμού και φτάνει στο συμπέρασμα πως η μανία της εξουσίας είναι το άγος της κοινωνίας. Ο Σαίξπηρ έχει επιπλέον στην έκφρασή του, εκτός απ' το δαιμόνιο του δημιουργού, τον πλούτο της πάνσοφης αφέλειας που διακρίνει την μαγεία του παραμυθιού.

Τρικυμία της εξουσίας

Το έργο αρχίζει με μια άγρια τρικυμία. Ένα καράβι τσακίζεται και οι ευγενείς επιβάτες του πέφτουν στην θάλασσα. Στην επόμενη σκηνή ο θεατής κατατοπίζεται ότι η τρικυμία ξεσηκώθηκε απ' τον Πρόσπερο που ζει σε ένα παράξενο νησί μαζί με την κόρη του Μιράντα. Ο Δούκας του Μιλάνου και ή μοναδική κληρονόμος του, εξαιτίας μιας συνομωσίας, που προκάλεσε ο αδερφός του, κατέληξαν εξόριστοι σ' αυτό το νησί.
Έκπτωτος άρχοντας ο Πρόσπερος αλλά κι πάλι αφέντης. Το πάθος για την γνώση, του στοιχίζει τον θρόνο. Το ίδιο πάθος τον κάνει άρχοντα της φύσης μαγικό, κι αφέντη του καλού της πνεύματος του Άριελ. Μέσω του Άριελ "σκηνοθετεί" την τρικυμία που φέρνει τους εχθρούς του, ναυαγούς και αιχμάλωτούς, στο μαγικό νησί του. Ο σφετεριστής αδελφός του Αντώνιος, ο Αλόνσο βασιλιάς της Νάπολης και ο αδερφός του Σεβαστιανός.

Η αποσάθρωση

Απ' αυτή την στιγμή και μετά το σχέδιο έχει σαν κέντρο τον έρωτα. Στο νησί είναι όλοι στα χέρια του Πρόσπερου. Οι ένοχοι αλλά και δύο αθώοι: Ο έντιμος σύμβουλος, ο Γκονζάλο μαζί με τους συνωμότες, ο γιος του βασιλιά Φερδινάρδος μόνος, σε μιαν άλλη ακτή του νησιού. Ο Πρόσπερος θα φέρει κοντά στην πριγκίπισσα Μιράντα τον πρίγκιπα Φερδινάνδο και οι δυο νέοι θα ερωτευθούν.
Ο Άριελ απ' την άλλη μεριά θα φροντίσει, χρησιμοποιώντας την μαγική τέχνη της φύσης, ώστε η παρέα των συνωμοτών, να εξαντλήσουν την αθλιότητά τους σε ανώφελες μεταξύ τους συγκρούσεις, ώσπου να καταλήξουν εξαντλημένοι στην σπηλιά ανάκτορο του Πρόσπερου. Μαζί τους και ο Κάλιμπαν το τερατώδες πνεύμα της φύσης του νησιού και δυο ναύτες που τύφλα στο μεθύσι ονειρεύονται κι αυτοί να κλέψουν την εξουσία.

Η γαλήνια τάξη του έρωτα

Και εκεί που ο θεατής περιμένει μια άγρια εκδίκηση, η γαλήνια μουσική του Άριελ εξημερώνει τους μανιακούς διεκδικητές της εξουσίας και τους κάνει να δέχονται ανακουφισμένοι την τάξη που βάζει ο Πρόσπερος. Θα γυρίσουν όλοι στην παλιά ζωή τους αλλά η εξουσία θα ανήκει πια στους δύο ερωτευμένους, διάδοχους των θρόνων του Μιλάνου και της Νάπολης. Αλλά η εξουσία αυτή δεν μοιάζει σαν εξουσία.
Όταν ο Σαίξπηρ έγραφε το τελευταίο του έργο, γύρω στο 1610, σίγουρα, δεν θα φανταζόταν την κοινωνία του χωρίς εξουσία. Κι όμως σ' αυτή την μαγική "Τρικυμία", η εξουσία μοιάζει με εξουσία μόνο όταν είναι αθλιότητα. Όταν είναι τάξη δεν μοιάζει με εξουσία. Η Μιράντα λέει στο Φερδινάνδο πως θα είναι πάντα η σκλάβα του. Όμως αυτός δεν απαντά πως θα είναι η βασίλισσά του αλλά ότι θα παραμείνει ο ίδιος πάντα ταπεινός!
Ο βασιλιάς της Νάπολης χάνει τον θρόνο του, γεμάτος χαρά γιατί έτσι έχει βρει τον γιο του. Και ο μεθυσμένος ναύτης που ζήλεψε την εξουσία, ομολογεί πως θα γινόταν βασιλιάς βασανισμένος και βασανιστικός. Αλλά πάνω απ' όλους ο Πρόσπερος σαν θριαμβεύσει δεν θα γυρίσει στην εξουσία του αλλά στα βιβλία του. Θα θάβει το μαγικό του ραβδί και θα αφήσει τον Άριελ να ζήσει ελεύθερος με τα στοιχεία της Φύσης.
Αυτό είναι το Παραμύθι του Πρόσπερου. Οι ειδικοί διακρίνουν σ' αυτό το έργο έναν πρώιμο ρομαντισμό. Μια πρώτη νύξη δηλαδή της επανάστασης που θα έφερνε στο τέλος του ίδιου αιώνα μια νέα εξουσία - την αστική - στον κόσμο. Ασφαλώς έχουν δίκιο. Αλλά αν κάποιος θεατής διακρίνει σ' αυτό το έργο το όνειρο για μια κοινωνία χωρίς εξουσία, θα έχει κι αυτός δίκιο. Μόνο που τέσσερις αιώνες μετά, το όνειρο αυτό δεν είναι πια πρώιμο αλλά ώριμο.