Εβδομήντα χρόνια έχουν περάσει από τον Δεκέμβριο του 1944 και από το ιστορικό δράμα που άρχισε με την σύγκρουση των Δεκεμβριανών στους δρόμους της Αθήνας και τέλειωσε με την παράδοξη κάθαρση της συμφωνίας της Βάρκιζας. Αυτό το ιστορικό δράμα συμβόλισε στις επόμενες έξη δεκαετίες, ή καλύτερα τις δύο τριακονταετίες, μέχρι το 2004, την ουσία της κοινωνικής περιπέτειας ολόκληρης της ανθρωπότητας που δεν είναι παρά η επανάληψη του ίδιου δράματος: της ήττας των νικητών στον επαναστατικό αγώνα. Μιας ήττας παράδοξης που έχει σαν αιτία την νίκη που δεν την αντέχουν οι νικητές και την παραχωρούν στους ηττημένους.
Από το 2004 συμπληρώνεται σήμερα άλλη μια δεκαετία ή καλύτερα η αρχή μιας ακόμα τριακονταετίας. Δεν ξέρω αν θα κλείσει με τόση ακρίβεια ο κύκλος των τριών γενεών που χαρακτηρίζει τις ιστορικές αλλαγές, αλλά το σίγουρο είναι ότι το παράδοξο έχει αρχίσει να εξηγείται ήδη από το 2004.
Το 2007 οργανώθηκε ένα συνέδριο από το Δίκτυο για την Μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων (ΔΜΕΠ) για τα Δεκεμβριανά στο οποίο -- ανεξαρτήτως του τί ειπώθηκε από τους «έγκριτους» ιστοριολάτρες και ιστοριμάχους -- η εξήγηση της Δεξιάς πως τα Δεκεμβριανά ήταν ένα «αριστερό πραξικόπημα» άρχισε να ψυχορραγεί. Και έτσι σήμερα -- εν όψει της κυβερνώσας Αριστεράς -- μάλλον έχει αποσυρθεί και οι διάφοροι ιστοριολογούντες πολιτικοί επιστήμονες και πολιτικολογούντες ιστορικοί επιστήμονες, ψάχνονται για νέες ερμηνείες του παράδοξου. Στην Θεσσαλονίκη από τις 4/12 ως τις 6/12/2014, οργανώνεται ένα συνέδριο από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με θέμα «Δρόμοι του Δεκεμβρίου: από τον Λίβανο στην Αθήνα, 1944» που φαίνεται πως θα διερευνήσει σημερινούς ανάλογους δρόμους των αλλαγών που επίκεινται.
Στο συνέδριο του ΔΜΕΠ το 2007, είχα γίνει δεκτός και εγώ σαν εισηγητής με μια ομιλία που είχε τίτλο: «Το ιστορικό δράμα της Αθήνας: Από τους πρωταγωνιστές των Δεκεμβριανών στους κομπάρσους της Βάρκιζας». Το κείμενο αυτής της ομιλίας δεν το δημοσίευσα ποτέ αλλά σκέφτομαι πως πρέπει να το κάνω τώρα. Στην ομιλία αυτή εξέθεσα μια ερμηνεία του ιστορικού δράματος των Δεκεμβριανών και της Βάρκιζας προβάλλοντας ένα διαφορετικό ερμηνευτικό νοητικό σχήμα της πολιτικής λειτουργίας. Το σχήμα αυτό ίσως δεν δίνει μια πλήρη και καθολική εξήγηση στο παράδοξο αλλά δεν μπορεί και να απορριφθεί ως ερμηνεία των παραδοξοτήτων στις οποίες αναφέρεται.
Στην ομιλία μου αναφέρθηκα στην σχέση της Κοινωνικής Βάσης με τα Πολιτικά Επιτελεία, αναδιατυπώνοντας μ' αυτό τον τρόπο την σχέση «μάζας» και «ηγεσίας», και υποστήριξα πως το παράδοξο προκύπτει επειδή μέχρι σήμερα φανταζόμαστε την σχέση Βάσης και Επιτελείων ανεστραμμένη. Έχουμε συνηθίσει να θεωρούμε πως στις πολιτικές συγκρούσεις οι αριστερές πολιτικές ηγεσίες συγκρούονται με τις δεξιές χρησιμοποιώντας τους ανθρώπους της κοινωνικής βάσης σαν χειριστές των εργαλείων και των όπλων της σύγκρουσής και επομένως όποιος διαθέτει τα καλύτερα εργαλεία και όπλα και ξέρει επίσης και να τα διατάσει καλύτερα, βγαίνει από τις συγκρούσεις νικητής και γράφει την ιστορία ή καλύτερα «κατασκευάζει» το ποτάμι της ιστορίας σύμφωνα με τα γούστα του. Το ιστορικό γεγονός των Δεκεμβριανών και της Βάρκιζας είναι παράδοξο γιατί ακριβώς αποτελεί την οδυνηρή διάψευση της παραπάνω θεώρησης.
Κατά την δική μου θεώρηση συμβαίνει το ακριβώς αντίστροφο: οι άνθρωποι των δύο πλευρών της Κοινωνικής Βάσης συγκρούονται «χρησιμοποιώντας» τους ανθρώπους των δύο πλευρών της πολιτικής σαν χειριστές των «πνευματικών εργαλείων» της σύγκρουσής τους. Αλλά βέβαια σ' αυτή την σύγκρουση νικητής και νικημένος δεν υπάρχει: αν οι άνθρωποι της κοινωνικής βάσης είναι ικανοί να έχουν τα κατάλληλα «πνευματικά εργαλεία» και έχουν την ικανότητα να εκπαιδεύσουν -- και από τις δύο πλευρές -- τους κατάλληλους χειριστές των «πνευματικών εργαλείων» τους, τότε πετυχαίνουν τις επαναστατικές αλλαγές που φαντάζονται στα οράματά τους και τις υλοποιούν.
Η θεώρηση αυτή εκφράζεται από ένα σχήμα ακατανόητο με την εξουσιαστική λογική που έχουν υιοθετήσει και οι επιτελείς της Αριστεράς. Αν όμως κανείς το έχει υπόψη του μπορεί να αντιληφθεί την λογική των ίδιων των γεγονότων και επίσης μπορεί να βρίσκει καλύτερες και εξειδικευμένες διατυπώσεις του σχήματος που συνίσταται στα εξής:
Η κοινωνία, στην πραγματική της υπόσταση, εκφράζεται σαν κοινωνική βάση, και χωρίζεται νοητικά στην επαναστατική πλευρά και στην συντηρητική πλευρά της κοινωνίας. Στην θεσμική της υπόσταση η ίδια κοινωνία εκφράζεται από τα πολιτικά επιτελεία που επίσης χωρίζονται σε αυτά που αντιστοιχούν στην επαναστατική πλευρά της κοινωνίας και σε αυτά που αντιστοιχούν στην συντηρητική πλευρά της κοινωνίας.
Αυτό είναι το σχήμα που χαρακτηρίζει την εξουσιαστική κοινωνία. Η λειτουργία του είναι τόσο πολύπλοκη που είναι αδύνατο να γίνει αντιληπτή από έναν άνθρωπο όσο σοφός κι αν είναι αυτός. Αλλά από την άλλη μεριά ο οποιοσδήποτε άνθρωπος όσο άσοφος κι αν είναι, λειτουργεί σαν μέρος της λειτουργίας αυτού του σχήματος.
Είναι χρήσιμο επομένως να έχουμε υπ όψη μας και το σχήμα της λειτουργίας:
Οι δύο πλευρές της κοινωνικής βάσης συνδέονται μεταξύ τους με μια σχέση διαλεκτικής αντίθεσης και αποτελούν την διαλεκτική ενότητα που συγκροτεί την πραγματική κοινωνία. Οι δύο πλευρές των πολιτικών επιτελείων συνδέονται μεταξύ τους με μια σχέση διαλεκτικής αντίθεσης και αποτελούν την διαλεκτική ενότητα που συγκροτεί την θεσμική κοινωνία. Τέλος η κοινωνική βάση συνδέεται με τα πολιτικά επιτελεία με μια σχέση διαλεκτικής αντίθεσης και αποτελούν την διαλεκτική ενότητα που ονομάζουμε κοινωνία.
Με βάση αυτές τις θεωρητικές διευκρινήσεις μπορούμε να δούμε το παράδοξο ιστορικό φαινόμενο που αρχίζει με την σύγκρουση των Δεκεμβριανών και τελειώνει με την συμφωνία της Βάρκιζας. Από την μεριά μου θα το κάνω με την παρουσίαση αυτής της ομιλίας στην οποία αναφέρθηκα.