Να αντλήσει κανείς νοήματα από τον χειμαρρώδη λόγο του Μίκη Θεοδωράκη, είναι μεγάλος άθλος. Είναι όμως και ματαιοπονία κάθε προσπάθεια να καταλάβει κανείς την μεταπολεμική ιστορία της ελληνικής Αριστεράς, χωρίς να εξετάσει την ιστορία του. Γιατί ο Μίκης είναι το σύμβολο ελληνικής Αριστεράς. Ενσωματώνει την διπλή ιστορική της υπόσταση. Ενσωματώνει και την ιδιαίτερα τραγική - για την Ελλάδα - αντίφαση της. Στην πρόσφατη συνέντευξή του ("Ε" 11/03/2006), ο συνθέτης συνδέει μέσω της φιλοσοφίας την μουσική με την πολιτική και κάνοντας έναν απολογισμό της ιστορίας του, κάνει ουσιαστικά έναν απολογισμό της μεταπολεμικής Αριστεράς.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι πνευματικό παιδί της κοινωνίας του '40. Δεν είναι ασφαλώς η μοναδική περίπτωση διανοούμενου που άνθησε στα χρόνια της Αντίστασης και του Εμφύλιου, είναι όμως εξέχουσα περίπτωση. Όποιος νομίζει ότι η Αριστερά της δεκαετίας του '40, ήταν μια παράταξη ηρωικών κορόϊδων, που κυριάρχησαν στην κατοχή, για να τους τυλίξουν σε μια κόλλα χαρτί, στην Βάρκιζα, οι υπαλληλίσκοι της Δεξιάς, δεν μπορεί να καταλάβει, πώς ο Μίκης την χρονιά της μεγάλης πείνας, το 1941, "άκουγε" την "συμπαντική μουσική" και διατύπωνε θεωρίες, που θα τον οδηγούσαν μέχρι σήμερα, στην τέχνη του και στην ζωή του. Κι όμως απ' αυτή την δεκαετία τροφοδοτήθηκε θεωρητικά η παγκόσμια πολιτική και κοινωνική πρακτική, για τον επόμενο μισό αιώνα.
Ο όρος "Συμπαντική Μουσική" ακούγεται μεταφυσικός. Αλλά δεν έχει τίποτα το μεταφυσικό ο ισχυρισμός του Μίκη, που στην πραγματικότητα είναι ότι το σύμπαν λειτουργεί με μια διαλεκτική αρμονία που καθορίζει όλες τις εκφάνσεις της ύλης και επομένως όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Μεταφυσική μπορεί επίσης να είναι η τάση του να βάζει τον εαυτό του στο κέντρο του σύμπαντος. Αλλά αυτό το κάνουμε όλοι, μικροί και μεγάλοι. Τουλάχιστον ο Μίκης είναι αναμφισβήτητα μεγάλος. Δεν είναι επομένως ένας υπερφίαλος περιαυτολόγος, αλλά ένας μαγευτικός παραμυθάς. Τους παραμυθάδες και τα παραμύθια τους, ο καθένας τους αξιοποιεί ανάλογα με τις ανάγκες του. Αυτόν η ελληνική Αριστερά τον χρησιμοποίησε, για να συμβιβαστεί με την αστική εξουσία, στην δεκαετία του '60, και για να αποκτήσει προσβάσεις στην διαχείριση της αστικής εξουσίας στην διάρκεια της μεταπολίτευσης.
Στην πρώτη περίπτωση μέσω αυτού, όπως λέει και ο ίδιος, «η Ελληνική Αριστερά -που έχει ρίζες κομμουνιστικές- είναι αυτή που συνέβαλε στην υπεράσπιση και ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού, με κύριο επίτευγμα την πολιτιστική άνοιξη της δεκαετίας του '60, τότε που μεταξύ άλλων έλαμψε και το ελληνικό τραγούδι». Δεν είπε βέβαια ο Θεοδωράκης, ότι επρόκειτο για μια συμβολή παράδοσης άνευ όρων, στην άνοιξη ενός πολιτισμού, κομμένου και ραμμένου, στα μέτρα της "τουριστικής ανάπτυξης", υπό τις διαταγές του Καραμανλικού "αστυνομικού κράτους", όταν δολοφονούνταν ο Γρηγόρης Λαμπράκης και όταν ετοιμαζόντουσαν ανοιχτά δύο δικτατορίες. Είναι άλλο ζήτημα αν η κοινωνία υπαγόρευσε κι άλλες επιθυμίες και καλλιέργησε κι άλλες ικανότητες, μέσα σ' αυτό το αντιλαϊκό πολιτιστικό πλαίσιο.
Στην δεύτερη περίπτωση, η Αριστερά χρησιμοποίησε τον Μίκη για να πει το εθνοσωτήριο, "ο Καραμανλής ή τα τανκς", που δεν μπορούσε να το πει η ίδια. Είχε όμως η ίδια καλλιεργήσει το πολιτικό κλίμα μιας αντίστασης στην Χούντα, που δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει σε μια ακόμη Βάρκιζα. Αυτή τη φορά όμως η ήττα ήταν "πύρρεια". Τα ηρωικά κορόϊδα, είχαν μέχρι το 1974, εξοντωθεί, φυσικά ή ψυχολογικά, είτε είχαν πολιτικά, κουραστεί ή απογοητευθεί. Έμεναν μόνο κάποια ιστορικά στοκ "ηττημένου ηρωισμού" σε μια εποχή που η εξουσία δεν τον είχε πια ανάγκη. Το εμπόριο της "ηρωικής ήττας", σήμερα έχει τελειώσει οριστικά και αμετάκλητα.
Οι φίλοι του Μίκη, στην κορυφή της Αριστεράς που στην εποχή της συγκυβέρνησης δεν τον ήθελαν στα ψηφοδέλτιά τους, σήμερα τον φθονούν. Γιατί αυτός που υπήρξε «ο πνευματικός πατέρας της ενότητας της Αριστεράς» και «θεωρητικός "προφήτης" για την εθνική αναγκαιότητα της συνεργασίας Αριστεράς - Δεξιάς» αφού τους άνοιξε τον δρόμο για την ολοκληρωτική υποταγή στην αστική εξουσία, για την εκχώρηση όλης της προίκας τους στο αστικό κράτος, βρίσκεται στην εξουσία ενώ αυτοί, μένουν, μετά πολλών επαίνων, απ' έξω. Δεν διστάζει να ανεμίζει τις σημαίες που αυτοί πέταξαν, και να απολαμβάνει τιμές και δόξα, από Αριστερά και Δεξιά, τόσο στο επίπεδο της εξουσίας όσο και στο επίπεδο της κοινωνικής βάσης.
Ότι «η ουράνια μουσική δεν είναι... ταξική» το έχουν αντιληφθεί σήμερα και "οι πρίγκιπες" της εξουσιαστικής κορυφής και "οι βοσκοί" της κοινωνικής βάσης. Αλλά ούτε στην Αριστερά, ούτε στην Δεξιά, μπορούν να αντιληφθούν πώς εκφράζεται η συμπαντική διαλεκτική αρμονία, στο χάος της σημερινής κοινωνίας. Χρειάζεται ένα καινούριο παραμύθι, που δεν μπορεί να τους το πει ο εθνικός μας παραμυθάς. Αυτός κατάλαβε την ζωογόνο δύναμη της διαλεκτικής αντιθετικής ενότητας της κοινωνίας, αγάπησε την βάση της κυρίως αλλά και την κορυφή της. Αλλά ο Μίκης, μπορεί να αγάπησε ειλικρινά την ολόκληρη την κοινωνία, δεν έπαψε όμως ποτέ να ανήκει, ψυχή τε και σώματι, στην κορυφή. Και τώρα η κορυφή δεν έχει πια, την δυνατότητα να λέει παραμύθια.