Παιδεία | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1972
Το φοιτητικό κίνημα σήμερα. Παρατηρήσεις και προβληματισμοί
άρθρο
του Χάρη Πεϊτσίνη
Τετ, 28 Απρ 2004

Το πανεπιστήμιο ιστορικά αποτέλεσε ένα από τα πιο ζωντανά κύτταρα της κοινωνίας, άλλοτε με αρνητικό ρόλο, προσφέροντας το άνθος της νεολαίας του ως κρέας στα κανόνια των μεγάλων πολέμων, άλλοτε θετικά και δημιουργικά δίνοντας την πρώτη ύλη για πολιτιστική δημιουργία, εναλλακτικές προτάσεις στα βασικά κοινωνικά προβλήματα, δημιουργική αμφισβήτηση και πλουραλισμό. Ο κοινωνικός ρόλος των φοιτητών μεταλλασσόταν στη διάρκεια της ιστορικής εξέλιξης με αποκορύφωμα τις περιόδους όπου η νεολαία των πανεπιστημίων διεκδικούσε θέση αναμορφωτή των πολιτικών και κοινωνικών δομών. Το Νέο στη μάχη του με το Παλιό βρίσκει τους πιο γενναίους του συμμάχους εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Εδώ και λίγα χρόνια δυστυχώς ζούμε την αμπώτιδα του φοιτητικού κινήματος.. Η δυναμική του έχει ατονήσει, η επαναστατικότητα του αναχαιτίστηκε. Η συμμετοχή στις εκλογές κυμαίνεται σε μέτρια επίπεδα, ενώ συχνά φτάνει στο κατώτερο δυνατό σημείο της ελάχιστης προσέλευσης. Συνελεύσεις σε μισοάδεια αμφιθέατρα λαμβάνουν αποφάσεις υπό τη σκιά της σιωπηλής και απέχουσας πλειοψηφίας. Απ την άλλη πλευρά η επαναστατική διάθεση βγαίνει απ την κρυψώνα της σε ανύποπτες στιγμές. Μια διαδήλωση μπορεί ξαφνικά να συγκεντρώσει χιλιάδες φοιτητές, μια εκδήλωση να γεμίσει ασφυκτικά τις αίθουσες των σχολών. Η σπίθα υπάρχει ακόμα. Γιατί δεν μετατρέπεται σε πυρκαγιά;

Θα ήταν σφάλμα να αποσυνδέσουμε το πρόβλημα του φοιτητικού κινήματος από τις γενικότερες συνθήκες που επικρατούν στην κοινωνία. Στο χώρο της οικονομίας σε μια ολοένα επιδεινούμενη διαδικασία υπερδιόγκωσης των ανταγωνιστικών τάσεων το βάρος της παραγωγής ρίχνεται αποκλειστικά σχεδόν στη βάση των εργαζομένων. Οι δόσεις στυγνού φιλελευθερισμού (που ξεπερνά την εξιδανικευμένη εικόνα της ελεύθερης οικονομίας και την ποδοπατά με τα ολιγοπώλια και τις μονοπωλιακές εκτροπές του) αυξάνονται και κυριεύουν το προσκήνιο. Το κυνήγι ενός αξιοπρεπούς εισοδήματος φαίνεται μοναδική λύση όχι πια για την ευημερία ή την καταξίωση αλλά σε τελική ανάλυση για την ίδια την επιβίωση του εργαζομένου.

Η απουσία οράματος, το ξεθώριασμα της ουτοπίας, η αδυναμία διαμόρφωσης ενός νέου λειτουργικού αντισυστήματος που να μην καταντά «ουρλιαχτό ή οφθαλμαπάτη» στραγγαλίζει την επαναστατική δυναμική που αποτελεί τον κινητήρα της πολιτικής εξέλιξης. Η καρδιά ενός καινούργιου, καλύτερου κόσμου δεν λάμπει πια ούτε πάλλει στα χέρια και τις πένες της παγκόσμιας (ειδικά της ελληνικής!!) διανόησης αλλά η τελευταία δείχνει αδύναμη να διαμορφώσει εναλλακτικές προοπτικές και να χτίσει νέες ιδεολογίες απ τις στάχτες των παλιών.

Με δοσμένες αυτές τις συνθήκες ο μέσος φοιτητής αποκτά την αντίληψη ότι το Σύστημα είναι χτισμένο από γρανίτη και κατά συνέπεια ότι όσο πιο σύντομα γίνει μέρος του τόσο καλύτερα για τον ίδιο. Φυσικά η διαδεδομένη αυτή στάση αυτοδιαψεύδεται στην πορεία της ίδιας της καθημερινότητας που την προκαλεί. Η απόλυτη και κυρίως η διαρκής εξειδίκευση που απαιτεί η παραγωγή σε συνδυασμό με το αναλώσιμο του εργατικού δυναμικού δεν αφήνει πολλές ελπίδες για σταθερή και εξασφαλισμένη καριέρα. Από την άλλη πλευρά, οι στιγμιαίες αυθόρμητες εκρήξεις του φοιτητικού κόσμου για τη διεκδίκηση των στοιχειωδών του δικαιωμάτων αφήνουν συχνά ανεξίτηλες ρωγμές στο κατά τα άλλα «γρανιτένιο» status quo που έχει επιβληθεί.

Κι όμως η σωτηρία της κατεστημένης τάξης πραγμάτων έρχεται από τη μονοπώληση των λύσεων που προσφέρει για τα προβλήματα που η ίδια γεννά. Η θέση του πανεπιστημιακού χώρου εντοπίζεται στη μεθόριο ανάμεσα στην εκπαίδευση και την παραγωγή. Τα σοβαρά προβλήματα που πλησιάζουν απειλητικά τον φοιτητή απ τη μεριά της παραγωγής μπορούν να αναχαιτιστούν, λένε οι διαδεδομένες αλλά τόσο οικτρά λαθεμένες απόψεις, με ένα πτυχίο. Καθώς λοιπόν η θηλιά των οικονομικών αναγκών σφίγγει στο λαιμό της φοιτητικής νεολαίας την φέρνει ξανά στη θέση της ηττοπάθειας και της πειθήνιας μοιρολατρίας, να ακολουθεί το όνειρο της ασφάλειας, της επιτυχίας με τίμημα την ολοκληρωτική αφοσίωση σ ένα ασύμφορο και χρησιμοθηρικό μοντέλο εκπαίδευσης. Οι εξωπανεπιστημιακές συνθήκες ελαττώνουν την ορμή του φοιτητικού κινήματος, αφοπλίζουν τους φοιτητές από τις επαναστατικές τους τάσεις, αμβλύνουν τη ριζοσπαστική τους διάθεση. Όμως θα ήταν λάθος να τις θεωρήσουμε αποκλειστικά υπεύθυνες για το γενικό πρόβλημα της πολιτικής αποχής του φοιτητικού κόσμου. Όχι, η ορθή εξήγηση τούτης της κατάστασης απαιτεί να ενσκήψουμε στην ίδια την ακαδημαϊκή κοινότητα, να αφουγκραστούμε τον παλμό της, να νιώσουμε τη δική της δυναμική για να φωτίσουμε το πρόβλημα σ όλο του το εύρος.

Η οργάνωση του πανεπιστημίου όπως αυτή εξειδικεύεται σε όλους του τους εξουσιαστικούς πυρήνες περνάει βαθιά κρίση εδώ και αρκετά χρόνια. Η γραφειοκρατία συσφίγγει με τα πλοκάμια της τους μηχανισμούς πολιτικής δράσης εκμηδενίζοντας τις δυνατότητες αναδόμησης από τα μέσα. Οι περισσότερες φοιτητικές παρατάξεις κατάντησαν προσφύσεις των κομματικών νεολαιών που με τη σειρά τους αποτελούν προσφύσεις του κορμού των κομματικών μηχανισμών. Αυτή τους η θέση τους κατατάσσει στις εφεδρείες μάλλον παρά στην πρωτοπορία του πολιτικού κόσμου.

Με όπλα τους τον χαρτοπόλεμο των αφισών, τις οργανωμένες εκδρομές και τα πάρτυ παλεύουν να εξασφαλίσουν σταυρούς στα ψηφοδέλτια τους και χρήματα στα ταμεία τους. Η πολιτική σκέψη και η ιδεολογική βάση όμως, ρίζες ουσιαστικά κάθε πολιτικού κινήματος βγήκαν ολότελα από την ημερήσια διάταξη ή εκφυλίστηκαν σε δημαγωγία και λαϊκίστικη ρητορική που μάλλον απομακρύνει παρά προσελκύει τους φοιτητές στις τάξεις τους. Όσο για τους συλλογικούς θεσμούς αυτοί ακολουθώντας τη γενικότερη πορεία της φοιτητικής πολιτικής ζωής έχουν ατροφήσει. Όπως και μέσα τα πλαίσια της σχέσης κράτους-πολίτη εντός της κοινωνίας, έτσι και εδώ ορθώνεται ένα Τείχος ανάμεσα στη φοιτητική νεολαία και στα κέντρα αποφάσεων εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας. Η αποξένωση της μεγάλης μάζας του φοιτητικού κόσμου από τους πυρήνες εξουσίας τους αποδυναμώνει και τους προσδίδει εκ των προτέρων τυπικό ρόλο.

Κι όμως η μέτρια πραγματικότητα όσο γκρίζα κι αν είναι δεν μπορεί να κρύψει το γαλανό ουρανό από πάνω της. Η πορεία της ιστορικής εξέλιξης μπορεί και θα ξαναφέρει στην επιφάνεια εκείνες τις τάσεις που συνέβαλαν στον εντονότερο εκδημοκρατισμό των δυτικών κοινωνιών στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Οι υποδομές για μια εκ νέου ανάκαμψη του φοιτητικού κινήματος εξακολουθούν να υφίστανται ανεκμετάλλευτες στο μεγαλύτερο μέρος τους αλλά ακόμα ζωντανές. Η αυτονομία και η ελευθερία έκφρασης ιδεών και ροής πληροφοριών δίνει διαρκώς δυνατότητες πρωτοβουλιών στη βάση της φοιτητικής νεολαίας. Με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς οργανώνονται ανοιχτοί πολιτικοί διάλογοι, πυκνώνουν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις στους πανεπιστημιακούς χώρους, η γενικότερη πολυφωνία πλουτίζει με νέα έντυπα πολιτικού προβληματισμού.

Η διαρκής ροή φοιτητών επίσης, μπορεί να αποδειχθεί ο χειρότερος εχθρός της γραφειοκρατίας καθώς, με δεδομένη την επαναστατική και ριζοσπαστική διάθεση ενός μεγάλου τμήματος της νεολαίας, οι συνεχείς μεταγγίσεις φρέσκου αίματος στο πανεπιστήμιο ποτίζουν μοιραία τις ρίζες μιας Ανατροπής. Ήδη η κατάσταση αργά και σταθερά φαίνεται να αλλάζει καθώς πολλές μεγάλες πολιτικές παρατάξεις προσαρμόζονται στις απαιτήσεις μιας σταδιακά αφυπνιζόμενης βάσης ρίχνοντας λίγες σταγόνες ιδεολογικού στοχασμού στα λιμνάζοντα νερά της ακαδημαϊκής πολιτικής σκηνής. Οι θεσμοί που διασώζουν σαν κιβωτός τους πυρήνες αμφισβήτησης και ελευθερίας βυθισμένοι στο κοινωνικό Όλον με συμμάχους την διαδικτυακή κοινωνία και τις διεθνείς μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, προπομπούς ίσως μιας νέας επαναστατικής πλημμυρίδας αποτελούν τις φόρμες όπου κοχλάζει έτοιμη να ξεχυθεί η λάβα νέων εναλλακτικών και προοδευτικών κινημάτων..

Η ιστορία βέβαια κινείται με τους δικούς της ρυθμούς, Το τέμπο της άλλοτε προδίδει τους πιο φλογερούς επαναστάτες κι άλλοτε πάλι γεννά θανάσιμη αγωνία στα παγκόσμια εξουσιαστικά επιτελεία. Απομένει να αντικρίσουμε το δρόμο που θα τραβήξει τελικά η ανθρωπότητα και στο μεταξύ να αμφισβητούμε, να αντιδρούμε, να προτείνουμε και να οραματιζόμαστε. Άλλωστε μπορεί όλοι μας να ζούμε στον υπόνομο όπως γράφει ο Όσκαρ Ουάιλντ αλλά κάποιοι από μας κοιτάμε ψηλά στα αστέρια...