Ιστορία | ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ | hits: 2231
Ο Άγνωστος Αντισταλινισμός
άρθρο
του Κωστή Παπαϊωάννου
Κυρ, 14 Νοεμ 2004

Μα υπάρχει ακόμα ένας άγνωστος Στάλιν; αναρωτιόταν δημόσια ένας βιβλιοκριτικός που αγωνίστηκε να γεμίσει δύο σελίδες εφημερίδας, γράφοντας για ένα βιβλίο που δεν είχε λόγο να το διαβάσει και για έναν άνθρωπο που δεν είχε λόγο να τον σκεφτεί. Είναι αλήθεια ότι αφού πέθανε, ο Στάλιν έγινε σε όλους γνωστός! Σε μερικές εκδοχές σαν απόλυτος ήρωας, σε άλλες σαν απόλυτος σφαγέας και σε χιλιάδες άλλες σαν λίγο απ' όλα. Σε κάθε εκδο-χή, ο Στάλιν είναι απολύτως γνωστός. Υπάρχουν όμως ακόμα άγνωστες εκδοχές. Σ' αυτές αναφέρονται και οι συγγραφείς του βιβλίου, "Ο Άγνωστος Στάλιν", τα δυό δίδυμα αδέρφια, Ζόρες και Ρόϊ Μεντβέντιεφ, "θύματα" και οι ίδιοι του Στάλιν και ξεκάθαροι εχθροί του:

«... ο τίτλος που διαλέξαμε γι αυτό τον τόμο, ο Άγνωστος Στάλιν, μάλλον θα προκαλεί έκπληξη. Ωστόσο, έχοντας μελετήσει πολλά απ' αυτά που έχουν γραφτεί για τον Στάλιν ύστερα από το άνοιγμα των - κάποτε άκρως απόρρητων - αρχείων, εξακολουθούμε να είμαστε πεπεισμένοι μέχρι σήμερα έχει διερευνηθεί μόνο ένα επιφανειακό στρώμα των νέων υλικών. Ότι μια πραγματικά τεκμηριωμένη κατανόηση της εποχής του Στάλιν και του ρόλου του στην ιστορία μόλις αρχίζει.»

Απ' τις εκατό και πάνω βιογραφίες του Στάλιν, έχω διαβάσει δύο: Την παλιά "κλασική" του Ισαάκ Ντώϋτσερ και μια σχετικά πρόσφατη του Λούντο Μάρτενς. Ιδέες για τον Στάλιν έχω πάρει και από γραπτές αναμνήσεις τρίτων, όπως ο Τσόρτσιλ, ο Εμβέρ Χόντζας, ο Δημητρώφ. Υπάρχουν τέλος και οι γνωστές προφορικές φήμες και τα ανέκδοτα που κυκλοφορούν. Σ' αυτές τις περιγραφές ο Στάλιν είναι μόνος. Το περιβάλλον του είναι ένα απλό φόντο ή το αντικείμενο της πολιτικής του. Το κοντινό περιβάλλον του, είναι το πολύ ο ενδιάμεσος κομιστής διαταγών και πληροφοριών.

Στο βιβλίο των αδερφών Μεντβέντιεφ, το φόντο ξαφνικά ζωντανεύει. Ο Στάλιν γίνεται κι αυτός με τη σειρά του, αντικείμενο της πολιτικής που τον περιβάλει. Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, ο Στάλιν είναι ήδη νεκρός και παρουσιάζεται - σ' όλο του το μεγαλείο - ο στενός κύκλος που λειτουργεί γύρω του. Τα τέσσερα πρόσωπα που έβλεπε καθημερινά, «δυό αντιμαχόμενες συμμαχίες, με τον Μαλενκόφ και τον Μπέρια στην μια μεριά και τον Χρουστσόφ και τον Μπουλγκάνιν στην άλλη [που] διαπραγματεύτηκαν την αναδιανομή της εξουσίας» και το ευρύτερο κομματικό και κρατικό "απαράτ", που έπαιξε ρόλο σ' αυτή την αναδιανομή. Στα άλλα τέσσερα μέρη του βιβλίου που παρουσιάζεται ο Στάλιν σε σχέση με τον κύκλο των Πυρηνικών Όπλων, της Επιστήμης, του Στρατού και τέλος με αυτόν της οικογένειάς του.

Οι συγγραφείς αναφέρονται πολλές φορές στους "μύθους" που περιέχουν άλλα βιβλία για τον Στάλιν. Η δική τους, αθέλητη ίσως, συμβολή στην απομυθοποίηση, δεν έγκειται τόσο στα στοιχεία που προσκομίζουν, ούτε στην απέχθεια με την οποία μιλάνε για τα άλλα πρόσωπα της εξουσίας. Έγκειται στον τρόπο που συσχετίζουν τον Στάλιν με το περιβάλλον του. Η αφήγησή τους υπογραμμίζει ότι δεν γινόταν τίποτα χωρίς την έγκρισή του αλλά και ότι δεν λειτουργούσε η Σοβιετική Κοινωνία με βάση τις υποδείξεις του, ούτε ήταν ο ίδιος το θύμα ενός μηχανισμού που συνωμοτούσε εναντίον της κοινωνίας. Ο ίδιος ο Στάλιν, ο μηχανισμός και η κοινωνία, λειτουργούσαν συναρτημένα αλλά με τον δικό τους κώδικα. Τα τρία επίπεδα, δεν ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους αλλά δεν ήταν και μηχανικά εξαρτημένα.
Πως η κοινωνία δεν χειραγωγείται τόσο εύκολα, όσο νομίζουν οι "προστάτες" της, το ξέρουν καλά όσοι δεν υπέκυψαν στην ευκολία του αντισταλινισμού. Ο Μάο για παράδειγμα (που κατά "σύμπτωση" βιογραφήθηκε κι αυτός, απ' τον προσωπικό του γιατρό, με εντελώς ανάλογο - με τον Στάλιν - τρόπο) το είχε επισημάνει. Γιατί όμως οι ιστορικές συνθήκες ευνοούν σήμερα την απομυθοποίηση του Στάλιν;

Κατ' αρχήν δεν πρόκειται για απομυθοποίηση του Στάλιν αλλά για απομυθοποίηση του αντισταλινισμού! Θεωρία με το όνομα "σταλινισμός" δεν υπήρξε ποτέ, ούτε οι αδερφοί Μεντβέντιεφ ισχυρίζονται κάτι τέτοιο. Ο κόσμος ερμηνεύτηκε με βάση την παρουσία του Στάλιν απ' τους εχθρούς του, θεωρία επομένως είναι ο αντισταλινισμός. Αυτός γκρεμίζεται σήμερα γιατί δεν βολεύει αυτούς που τον έστησαν. Όπως ακριβώς γκρέμισαν και τον μύθο του "υπαρκτού σοσιαλισμού", όταν έπαψε να είναι βολικός. Οι Μεντβέντιεφ θεωρούν ότι η κατανόηση αρχίζει σήμερα, επειδή σήμερα ανοίχτηκαν τα απόρρητα αρχεία. Γιατί όμως ανοίχτηκαν σήμερα τα αρχεία; Αυτό δεν το εξηγούν. Ίσως δεν τους ενδιαφέρει, ίσως δεν μπορούν να το εξηγήσουν. Τον μύθο του Αντισταλινισμού όμως, όντας οι ίδιοι εχθροί (αλλά αξιοπρεπείς) του Στάλιν, τον γκρέμισαν καλά. Έγραψαν ένα βιβλίο χρήσιμο και στους εχθρούς του δικτάτορα και στους φίλους του μεγάλου ηγέτη.