Η μορφή της πολιτικής σκηνής στην Ελλάδα δεν θα ήταν αυτή που είναι, χωρίς την είσοδο του ΠΑΣΟΚ. Δεν άλλαξε βέβαια η πολιτική κατάσταση με το μαγικό ραβδί του Ανδρέα Παπανδρέου. Τον βοήθησε όμως η ικανότητά του να εκτιμάει την πολιτική κατάσταση, στο να βρίσκεται στην κορυφή του κόμματός του και στο να κρατά το κόμμα του στο κέντρο της πολιτικής σκηνής, επί 30 χρόνια. Οι "επίγονοι" του Ανδρέα θεωρούν ότι η κοινωνία τους "χρωστάει" πότε για την "κοινωνική" και πότε για την "εκσυγχρονιστική" τους πολιτική! Οι απαιτήσεις τους είναι παράλογες όπως ήταν όμως και οι, απ' αυτούς, προσδοκίες της κοινωνίας. Το μόνο κέρδος για την τελευταία μπορεί να είναι η ερμηνεία της εκπληκτικής πορείας του ΠΑΣΟΚ και η διευκρίνιση της καταγωγής του, της θητείας του και του μέλλοντός του.
Μέχρι το 1974 ο κόσμος ήταν ακόμα διαιρημένος. Υπήρχε ο "Καπιταλισμός", υπήρχε και ο "Σοσιαλισμός". Όποια κι αν ήταν η αγριότητα του ενός και η κατάντια του άλλου, όποιες κι αν ήσαν οι φανερές και υπόγειες, καλές και κακές σχέσεις μεταξύ τους, θεωρούνταν δυό ξεχωριστοί κόσμοι ή έστω δυο διακεκριμένες περιοχές του κόσμου! Σήμερα έχουμε έναν μόνο κόσμο και μια μόνο πολιτική που σιγά - σιγά την αντιλαμβανόμαστε σαν αυτοκρατορική. Εξαιρέσεις κρατών όπως η Κούβα και κομμάτων όπως του ΚΚΕ, δεν επιβεβαιώνουν απλά τον κανόνα. Δείχνουν την δύναμη με την οποία το αναγκαίο ιστορικό περιεχόμενο ενσωματώνεται στις πολιτικές μορφές που προκύπτουν απ' τις τοπικές και χρονικές συνθήκες. Αυτή την τριαντάχρονη πορεία της πολιτικής ομογενοποίησης του κόσμου, η ελληνική κοινωνία την έζησε, ζαχαρωμένη ή πικρή, υπό την κυβερνητική διαχείριση του ΠΑΣΟΚ.
Η καταγωγή
Η μεταπολίτευση ήταν μια παγκοσμίως πρωτότυπη παράδοση εξουσίας, από μια πρωτότυπη φασιστική "επανάσταση", σε μια πρωτότυπη αστική δημοκρατία. Το πιο γνήσιο προϊόν αυτής της πολλαπλής συγκυριακής πρωτοτυπίας ήταν το ΠΑΣΟΚ: Ένα κόμμα που σχετίστηκε με την σοσιαλδημοκρατία αλλά δεν ήταν σοσιαλδημοκρατικό, που κατέλαβε τον χώρο του κέντρου αλλά δεν ήταν κεντρώο, που εμφανιζόταν σαν αριστερό αλλά δεν ήταν αριστερό! Ένα κόμμα που μόνο ένας πολιτικός με την καταγωγή του Ανδρέα Παπανδρέου μπορούσε να το ιδρύσει και να το κουμαντάρει. Ένας πολιτικός που γαλουχήθηκε απ' τα τροτσκιστικά ρεύματα, πηγή ιδεολογίας για την αστικής εξουσίας. Που σπούδασε στα πανεπιστήμια όπου εκπαιδεύονται οι άνθρωποι της εξουσίας, στις ΗΠΑ. Που ενηλικιώθηκε με το πατρικό παράδειγμα ενός αστού πολιτικού με την εξαιρετική ικανότητα να θέτει την αριστερά εις την γωνία. Που τέλος πήρε το βάπτισμα του πυρός τόσο στην άσκηση της εξουσίας, όσο και στην απομύζηση της αριστεράς μέσα από την Ένωση Κέντρου (το κόμμα που κατασκευάστηκε από το πολιτικό κονσόρτσιουμ δεξιάς, κέντρου και αριστεράς, σε μια πρώτη απόπειρα εκσυγχρονισμού της πολιτικής σκηνής).
Καθώς τίποτα δεν ήταν τυπικό το 1974, δεν θα ήταν φυσικό να πάρει, το ΠΑΣΟΚ, την τυπική μορφή ενός σοσιαλδημοκρατικού ή ενός κεντρώου κόμματος. Δεν υπήρχαν άλλωστε στην Ελλάδα οι κοινωνικές δυνάμεις που θα εξέφραζαν αυτοί οι τύποι κόμματος. Διαμορφώθηκε επομένως με βάση την ελληνική και διεθνή συγκυρία. Αξιοποίησε την "αντίσταση" στην Χούντα πού θα έδινε στο νεότευκτο "κίνημα" το προαπαιτούμενο προσόν για την διεκδίκηση μιας θέσης στον πολιτικό χώρο. Η περιβόητη άλλωστε αντίσταση, ηρωική βεβαίως για κάποια άτομα, συνίστατο πολιτικά σε μια σειρά ενεργειών εντυπωσιασμού ή "υπενθύμισης" προς τον λαό ότι υπάρχει και η δημοκρατία. Καμιά ουσιαστική προσπάθεια να οργανωθεί η κοινωνία σε μια πορεία δημοκρατικής αλλαγής ή έστω ανατροπής της Χούντας. Άλλωστε η αντίσταση του ΠΑΚ ήταν διαλυμένη σε μια ευρύτερη αντίσταση, που αξιοποιούνταν από κάποιες οργανώσεις, για ενίσχυση της θέσης τους σε μελλοντικά παιχνίδια εξουσίας.
Η θητεία
Αφού συγκέντρωνε το προαπαιτούμενο της Δημοκρατικής Αντίστασης ήταν παιχνιδάκι, για το ΠΑΣΟΚ, να αποκτήσει και πολιτικό "πρόγραμμα". Η αριστερά είχε προετοιμάσει τον λαό στην ιδέα μιας ειρηνικής και ως δια μαγείας "Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής" και άλλωστε ήδη πανηγύριζε την ως δια μαγείας ("μάγος" της διπλωματίας ο Κίσινγκερ) πτώση της δικτατορίας. Ο Αντρέας δεν είχε παρά να προσθέσει ένα "εδώ και τώρα" μπροστά στο "επί χάρτου" πρόγραμμα της "παλιάς" Αριστεράς για να γίνει το κόμμα του μια ολοκαίνουρια Αριστερά, που άφηνε τις "άλλες δημοκρατικές δυνάμεις" να ζουν μόνο και μόνο για να σταχυολογεί τα πιο φρέσκα στελέχη τους (το πόσο φρέσκα ήταν και είναι, άλλη ιστορία) και να σοδιάζει την μαζική τους δύναμη. Ο Ανδρέας έκανε το νανούρισμα της "Εθνικής Δημοκρατικής Αλλαγής" ακόμα πιο αποτελεσματικό, υποσχόμενος μια Ελλάδα Νέα, μόλις ξυπνούσαμε το πρωί με το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση.
Αν ωστόσο η αλλαγή στην εξουσία χάριν της κοινωνίας, που υποσχέθηκε το ΠΑΣΟΚ, ήταν λόγια του αέρα, η αλλαγή της κοινωνίας χάριν της εξουσίας ήταν συνταρακτικά πραγματική. Η πορεία από έναν κόσμο διπολικό, με δύο αντίθετες - έστω και συζητήσιμες - προοπτικές, σ' έναν κόσμο μονοπολικό με καμία προοπτική, όπως είναι η σημερινή Αυτοκρατορία, δεν ήταν μικρό κατόρθωμα. Επετεύχθη αυτό το πραγματικό θαύμα με την εξέλιξη της χρυσής "συνταγής" του 1944. Αν ο πατέρας Παπανδρέου, αναφώνησε άπαξ: Πιστεύουμε και στην Λαοκρατία, ο υιός Παπανδρέου, αναφωνούσε κάθε μέρα "είμαστε η Λαοκρατία" και σε κάθε περίπτωση καλούσε τους απογόνους του Τσόρτσιλ να βάλουν τάξη στην χώρα.
Η προοπτική
Το κατόρθωμα του ΠΑΣΟΚ, γιατί βέβαια όσο μάγος κι αν ήταν ο Ανδρέας χρειαζόταν και βοηθούς και στελέχη και βάση, ήταν ότι "εξαγόρασε" τον προς χρεοκοπία σοσιαλισμό της Σοβιετικής Ένωσης, τόσο σαν κομματική όσο και σαν κρατική οργάνωση, τον ανακαίνισε απλουστευτικά, για να ταιριάζει στην πολιτική αμάθεια των στελεχών του ΠΑΣΟΚ, και τον έβαλε στην υπηρεσία της αστικής εξουσίας. Αναθεώρησε με άλλα λόγια δημιουργικά τον ρεφορμισμό και εγκατέστησε ένα πλήρες σύστημα τρεϊντγιουνιονισμού όχι περιορισμένο στην εργατική τάξη αλλά δικτυωμένο στην κοινωνία. Άλλωστε και η εργατική τάξη, διαλυόταν σιγά - σιγά ως ιστορικό υποκείμενο, μέσα στο νέο (ή το ανέκαθεν μοναδικό) ιστορικό υποκείμενο που είναι (κατά την γνώμη μου) η κοινωνία.
Η τελευταία ιστορική κίνηση στο ΠΑΣΟΚ είναι η αλλαγή στην ηγεσία του. Θα ήταν πολιτικός ερασιτεχνισμός να ερμηνεύσουμε την κίνηση στο πλαίσιο των προσωπικών ταχτικών, αν και αυτές είναι οι μόνες που έχουν απομείνει πραγματικές στην πολιτική σκηνή. Η κίνηση αυτή, όπως και όλες οι πολιτικές κινήσεις αυτής της εποχής μυρίζουν από μακριά ιστορία. Ένας θεός ξέρει γιατί η Ιστορία έχει τέτοια προτίμηση στους Παπανδρέου. Πάντως ο Γεώργιος Παπανδρέου το 1944 ήταν το χέρι της ιστορίας στην κατεδάφιση της λενινιστικής οργάνωσης. Ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1974 ήταν το χέρι της ιστορίας στην αναδόμηση της λενινιστικής οργάνωσης για χάρη της δυτικής γραφειοκρατικής αστικής εξουσίας. Ο Γιώργος Παπανδρέου το 2004 είναι ολοφάνερα το χέρι της ιστορίας στην απόσυρση της άχρηστης (στην αυτοκρατορία αλλά και στην κοινωνία), παλιάς λενινιστικής οργάνωσης και στην αναζήτηση μια καινούριας.