Πολιτική | ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ | hits: 1280
Κύπρος: τα σχέδια και η Ιστορία
άρθρο
του Κωστή Παπαϊωάννου
Δευτ, 19 Απρ 2004

Το γενικό χαρακτηριστικό των αναλύσεων για το κυπριακό, είναι ότι θεωρούν την κάθε φορά κατάσταση σαν προϊόν πολιτικών χειρισμών. Και αφού όλες οι πολιτικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Αριστεράς, παίρνουν στα σοβαρά αυτές τις αναλύσεις, αυτό που σαν σκέψη είναι παράλογο μοιάζει να γίνεται πραγματικότητα. Ασήμαντοι "πολιτικοί σχεδιαστές" που έχουν την σφραγίδα της εξουσίας, δημιουργούν "σχέδια" που φαίνεται να γίνονται "υποχρεωτικά" για την Ιστορία! Όταν δούμε όμως την "σχεδιασμένη" Ιστορία ανακαλύπτουμε ότι αυτή δεν "κατασκευάστηκε" βάσει σχεδίων άλλα αντίθετα η ίδια, δηλαδή η κοινωνική εξέλιξη, "κατασκεύασε" τα σχέδια που δήθεν την κατασκεύασαν. Αυτά που συμβαίνουν γύρω από τα σχέδια Ανάν, μας δίνουν μια εξαιρετική ευκαιρία να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει μεταξύ πολιτικής και Ιστορίας στις μέρες μας.

Η μεταπολεμική ιστορία του κυπριακού είναι γνωστή. Ξεκίνησε με το αίτημα του ελληνικού στοιχείου Ελλάδας και Κύπρου για "αυτοδιάθεση - ένωση". Αίτημα που ελληνική άρχουσα τάξη το υιοθετούσε πάντα με μισή καρδιά, γιατί φοβόταν τον ανταγωνισμό με τους σκληρούς κύπριους πολιτικούς στο ενιαίο παιχνίδι εξουσίας που θα ακολουθούσε την ένωση. Απ' την στιγμή που η Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο περνάει στην Δύση, η Κύπρος συνδέεται με την Ελλάδα σαν αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ Αγγλίας και ΗΠΑ. Σαν συνέπεια αυτού του ανταγωνισμού προστίθενται στα δύο ενδιαφερόμενες πλευρές (ελληνική, αγγλική) η τουρκική πλευρά και η υπερατλαντική. Η χρουστσοφική στροφή, του 1956, Σοβιετική Ένωση, κάνει το όλο ζήτημα πιο περίπλοκο. Η ενσωμάτωση της διεθνούς και ελληνικής Αριστεράς στην αστική πολιτική, μαζί με την ελληνική "ανασύνταξη" της καραμανλικής οκταετίας που αρχίζει την ίδια χρονιά, ανοίγουν μια νέα περίοδο στο κυπριακό.

Απ' το 1956 μέχρι το 1974 στο κυπριακό εναλλάσσονται φάσεις οξύνσεων και φάσεις εξισορρόπησης που δεν είναι αποκλειστικά ελληνοτουρκικής φυσιογνωμίας αλλά αφορά όλους τους δυνατούς συνδυασμούς των κοντινών και μακρινών αστικών στρωμάτων. Αναδιατάσσονται στην ουσία τα κοινωνικοοικονομικά συμφέροντα μέσα σε ένα πολιτικό κλίμα οξύτατου ανταγωνισμού που εναλλάσσεται με την ταπεινωτική υποταγή. Και όλα αυτά ερήμην, εκ πρώτης όψεως, του λαϊκού παράγοντα, ο οποίος δεν εκπροσωπείται στην επίσημη πολιτική σκηνή. Η εισβολή του 1974, αποτέλεσε την κορύφωση των ανταγωνισμών και την αναζήτηση μιας ισορροπίας των εμπλεκομένων στο κυπριακό πολιτικών δυνάμεων. Αποτέλεσε όμως επίσης αποθέωση της περιφρόνησης εκ μέρους πολιτικής προς τις επιθυμίες της κοινωνικής βάσης, προς αυτό δηλαδή που θα ονομάζαμε "ιστορικές επιταγές". Δεν είναι τυχαίο ότι η εισβολή συνδέεται με την πτώση της δικτατορίας στην Ελλάδα και όλα αυτά βάσει "σχεδίων" ενός προηγούμενου "μάγου" των ιστορικών "σχεδιασμών" του μεγάλου κυρίου Κίσινγκερ.

Σ' όλη όμως αυτή την περίοδο, οι πολιτικές δυνάμεις που βγάζουν τις κοινωνικές (το λαό) απ' την πόρτα τις ξαναβάζουν απ' το παράθυρο, προσπαθώντας να αξιοποιήσουν τον λαϊκό παράγοντα, μέσα απ' τους αγώνες του (φοιτητικό κίνημα π.χ.) προς όφελός τους. Έτσι όμως οι κοινωνικές δυνάμεις παραμένουν, όχι ο ρυθμιστής, αλλά σίγουρα η βάση των πολιτικών εξελίξεων. Εξ άλλου η εισβολή του 1974, "εξισορρόπησε", στο πολιτικό επίπεδο, μια τριαντάχρονη σύγκρουση τοπικών και ξένων πολιτικών δυνάμεων που εξέφραζε με διακριτή αντιστοιχία, την σύγκρουση στο οικονομικό επίπεδο, όπως αυτή οξυνόταν μέσα στο πλαίσιο της ανισόμετρης και ανισόρροπης μεταπολεμικής ανάπτυξης. Οι πολιτικές δυνάμεις έπρεπε να ισορροπούν ανάμεσα στα οικονομικά συμφέροντα της περιοχής, την υπαγόρευση των ξένων, τον ελληνοτουρκικό ανταγωνισμό και τις απαράγραπτες απαιτήσεις των λαϊκών στρωμάτων. Κανένα σχέδιο δεν θα μπορούσε να έχει προβλέψει το χάος των τριάντα χρόνια που οδήγησε στην εισβολή. Αντίθετα το σχέδιο της εισβολής ήταν το αποτέλεσμα του χάους.

Με το σχέδιο Ανάν αναζητείται σήμερα μετά από άλλα τριάντα χρόνια, μια νέα εξισορρόπηση προς αντικατάσταση, αυτής που "επιτεύχθηκε" το 1974. Γιατί όμως χρειάζεται αντικατάσταση; Η δύναμη που υπαγορεύει την επιθυμία της στην περιοχή, είναι η ίδια και η αλλαγή των συσχετισμών λόγω Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι ακόμα υπολογίσιμη. Άλλωστε η όποια αλλαγή των συσχετισμών θα μπορούσε να εκφραστεί μέσα από τον τρόπο νομιμοποίησης ενός τουρκοκυπριακού κράτους και μέσα από την υπαγόρευση της πολιτικής και των δύο αργότερα. Η μόνη εξήγηση για την πιεστική ανακίνηση του κυπριακού είναι η βαθύτατη πολιτική αλλαγή στον πλανήτη τα τελευταία τριάντα χρόνια. Μια αλλαγή που αφορά την μορφή άσκησης της εξουσίας ή με αλλά λόγια την μορφή σύνδεσης του πολιτικού χώρου με τον κοινωνικό χώρο.

Μετά την εισβολή του 1974, διαμορφώθηκε στην Κύπρο μια νέα κατάσταση, όχι μόνο στο νησί, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή και σε όλον τον κόσμο. Κατάσταση που, άλλωστε επέτρεψε ή επέβαλε την "ρύθμιση" δια της εισβολής. Οι πολιτικές δυνάμεις προσαρμόστηκαν σ' αυτήν την κατάσταση χωρίς να χάσουν τα χαρακτηριστικά που τους προσέδιδε η εκπροσώπηση εκ μέρους τους, ορισμένων κοινωνικών στρωμάτων. Η "αποστασία" της Αριστεράς πάντως είχε κάνει μια αρχή κατάργησης αυτής της εκπροσώπησης. Στο ίδιο διάστημα οι εξελίξεις οδήγησαν, σε μια νέα οικονομική συγκρότηση της κοινωνίας, εντονότερου ανταγωνιστικού χαρακτήρα, με κύρια χαρακτηριστικά την δικτυοποίηση και την χρηματιστηριακή εξαΰλωση της οικονομικής λειτουργίας.

Η αλλαγή που συνεπάγονται οι νέες οικονομικές συνθήκες είναι η αποδέσμευση των πολιτικών δυνάμεων από την εκπροσώπηση συγκεκριμένων ταξικών ομάδων, η δημιουργία ενός "ομογενούς" πολιτικού χώρου που θα συνδέεται συνολικά με τον "ομογενή" κοινωνικό χώρο. Αυτή είναι η ουσία της "αυτοκρατορικής" πολιτικής, για την οποία πολύς λόγος γίνεται τελευταία αλλά κανείς δεν είναι διατεθειμένος να λάβει σοβαρά υπ' όψη. Γιατί τα διάφορα τμήματα της παγκοσμιοποιημένης εξουσίας διαισθάνονται ότι δεν θα μπορέσουν να την αποφύγουν αλλά και δεν θα μπορέσουν να την ασκήσουν! Από κει και η αμηχανία των "εμπλεκομένων" και το σταύρωμα των δακτύλων πίσω από την πλάτη, ακόμα κι αυτών που ενθουσιάζονται, - αυτόβουλα ή κατά παραγγελία - με το σχέδιο Ανάν.

Το νέο "μαγικό" σχέδιο αποτολμά την πειραματική κατασκευή ενός "κράτους" αυτοκρατορικού τύπου. Το λένε κράτος επειδή δεν ξέρουν πώς αλλιώς να το πουν και τι ακριβώς κατασκευάζουν. Οι μέτοχοι πάντως της υπό κατασκευή πολιτικής εξουσίας - γιατί αυτήν ουσιαστικά προβλέπει το σχέδιο - δεν θα ασκούν την πολιτική τους ως εκπρόσωποι μιας κοινωνικής πλευράς άλλά ως αντιπρόσωποι μιας αφηρημένης πλανητικής εξουσίας, άνευ συγκεκριμένης έδρας, που θα υπόκειται στους αυτοματισμούς της αγοράς. Εν κατακλείδι η Κύπρος είναι η πρώτη από τις επαρχίες που ελπίζει, χωρίς να το συνειδητοποιεί, να κατασκευάσει η αυτοκρατορική εξουσία. Και που κατασκευάζοντάς τις θα κατασκευάζει τον εαυτό της! Οι έλληνες πολιτικοί, είναι διαμορφωμένοι από καιρό επίσης χωρίς να το ξέρουν για τον ρόλο που τους μέλλεται! Γι αυτό αντιδρούν όσοι απέβλεπαν σε έναν παραδοσιακό εξουσιαστικό ρόλο. Οι άλλοι περιμένουν να ανοίξει το μαγικό κουτί για να δουν τι δώρο περιέχει γι αυτούς.

Κανονικά αυτό το άρθρο θα ήταν ο πρόλογος μιας μελέτης για το πολιτικό μέλλον της κοινωνίας μας, που όμως είναι ζήτημα της πολιτικής πραχτικής και όχι ατομικό πόνημα. Θα το κλείσουμε λοιπόν με δύο παρατηρήσεις: Το επικίνδυνο της κατάστασης είναι ότι και σήμερα η κοινωνική βάση στερείται πολιτικής εκπροσώπησης. Το αισιόδοξο είναι ότι ούτε για ένα δευτερόλεπτο στα 60 χρόνια της μεταπολεμικής ιστορίας μας δεν έπαψε η κοινωνική βάση να είναι ο πραγματικός ρυθμιστής της πολιτικής κατάστασης.