Πολιτική | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1470
Ο Γιάννης Χοντζέας και η Πολιτιστική Επανάσταση
άρθρο
του Κωστή Παπαϊωάννου
Δευτ, 31 Οκτ 2016

Στις 24 Οκτωβρίου του 1994, πριν 22 χρόνια, πέθανε ο Γιάννης Χοντζέας. Σε κάποιες από τις επετείους του θανάτου του έχω γράψει κάτι γι αυτόν αλλά αυτή την χρονιά είχα αποφασίσει να μην γράψω τίποτα. Κι αυτό επειδή ό,τι κι αν γράψω γι αυτόν, θα είναι ασήμαντο μπροστά στην σημασία που είχε αυτός ο ξεχωριστός άνθρωπος για το ελληνικό επαναστατικό κίνημα. Και επειδή επίσης στην αριστερά των επιτελείων το πράγμα, με τις νεκρολογίες και με την χρήση των νεκρών για την μεταμφίεση των ζωντανών, έχει παραγίνει.

Συμβαίνει όμως αυτή την χρονιά να έχει περάσει περίπου μισός αιώνας από την έκρηξη της (Μεγάλης Προλεταριακής) Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα, και, για λόγους που δεν έχει νόημα να αναφέρω εδώ, διάφοροι την φέρνουν στην επιφάνεια είτε για να την εξυμνήσουν, κατά το δοκούν, εξυμνώντας ουσιαστικά τον εαυτό τους, είτε για να την κακολογήσουν, επίσης κατά το δοκούν, δικαιολογώντας τον εαυτό τους, είτε για να μην χάσουν την ευκαιρία να επιδείξουν τις "γνώσεις" τους στην ιστορία του επαναστατικού κινήματος, ώστε να φανούν πειστικοί στην προσπάθειά τους να ξορκίσουν με τον απήγανο, γενικά και συνολικά την επανάσταση.

Σε κάθε περίπτωση την Πολιτιστική Επανάσταση όλοι την αντιμετωπίζουν σαν ένα πολιτικό γεγονός του παρελθόντος και όλοι χρησιμοποιούν τις αναφορές τους σ αυτή, από την δική τους ιδιαίτερη πολιτική θέση, χωρίς να δίνουν δεκάρα για την πραγματική της επίδραση στην εξέλιξη της παγκόσμιας κοινωνίας.

Ο Χοντζέας, σχετίστηκε με την Πολιτιστική Επανάσταση στην μέση περίπου της πολιτικής του ζωής και άσκησε την επιρροή του στην αντίληψη του μαρξιστικού - λενινιστικού πολιτικού ρεύματος γι αυτήν. Για παράδειγμα οι άνθρωποι του ρεύματος αυτού ήταν έτοιμοι να καταδικάσουν τις εκφράσεις του Μάη του 1968 και θα το έκαναν αν δεν τους άλλαζε γνώμη ο Χοντζέας. Σκέφτηκα λοιπόν πως έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κανείς με ποιο τρόπο συνδέθηκε, ειδικά αυτός, με την Πολιτιστική Επανάσταση, και θα προσπαθήσω να εξηγήσω το γιατί "ειδικά αυτός", όχι τόσο σαν άποψη για τον ίδιο όσο σαν άποψη για την Πολιτιστική Επανάσταση.

Η Πολιτιστική Επανάσταση δεν είναι εύκολο να γίνει κατανοητή. Την είχε αναφέρει ο Λένιν σαν ένα επόμενο στάδιο της προλεταριακής επανάστασης, δηλώνοντας και ο ίδιος πως κανείς δεν μπορεί να την φανταστεί συγκεκριμένα. Την πολιτιστική επανάσταση δεν την κατάλαβαν ούτε αυτοί που την υλοποιούσαν, δεν την κατάλαβαν ούτε αυτοί που την ήθελαν, δεν την κατάλαβαν ούτε αυτοί που την καταπολεμούσαν. Και ακόμα και σήμερα δεν μπορούμε να καταλάβουμε τί ακριβώς ήταν και πώς ακριβώς επέδρασε στην ζωή μας, η Πολιτιστική Επανάσταση, αρκετά καλά ώστε να μπορούμε να δράσουμε σύμφωνα με την σημερινή πραγματικότητα, που έχει ήδη καθοριστεί βαθειά από αυτήν.

Η δυσκολία ωστόσο να κατανοηθεί η Πολιτιστική Επανάσταση, αποδεικνύει πως πρόκειται για μια πραγματική επανάσταση, για ένα φυσικό κοινωνικό φαινόμενο, που ενώ έχει ήδη καταγραφεί στις προηγούμενες εμφανίσεις του, δεν είναι το ίδιο στην κάθε νέα του εμφάνιση, και έτσι ο καθένας δρα μέσα στο πλαίσιο που διαμορφώνει η παρουσία της, και γίνεται έτσι μέρος του φαινομένου, χωρίς να μπορεί -- αλλά και τελικά χωρίς να χρειάζεται -- να το κατανοήσει.

Το σίγουρο πάντως είναι πως η Πολιτιστική Επανάσταση ήταν την εποχή που ξέσπασε και είναι και σήμερα μια επανάσταση εναντίον της αυθεντίας. Και μάλιστα μια επανάσταση όχι μόνον εναντίον της κακώς εννοούμενης αυθεντίας αλλά και της καλώς εννοούμενης αυθεντίας. Στράφηκε όχι μόνο εναντίον της αυθεντίας που συνάγεται από τους σχετικούς τίτλους αναγνώρισης αλλά και εναντίον της αυθεντίας που συνάγεται από την πραγματική γνώση και την πραγματική σοφία. Κι αυτό γιατί από την μέση της δεκαετίας 1960, είχε διαμορφωθεί μια νέα πραγματική κοινωνική κατάσταση στην οποία ουδείς μπορούσε να συλλάβει σαν άτομο ένα αντικείμενο γνώσης στην ολότητά του, όταν μάλιστα το αντικείμενο ήταν η επαναστατική κοινωνική αλλαγή.

Και έτσι η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, ενώ φάνηκε πως στράφηκε εναντίον της αυθεντίας των ρεβιζιονιστικών επιτελείων, στράφηκε ουσιαστικά εναντίον του ίδιου του σχήματος των επιτελείων, εναντίον της δημοκρατικής συγκεντρωτικής οργάνωσης, δηλαδή εναντίον του λενινιστικού κόμματος.

Ο παραπάνω ισχυρισμός είναι "τολμηρός" γιατί το μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα στηρίχθηκε πάνω στην ορμή και έδρασε στ αλήθεια και όχι προσχηματικά εν ονόματι της Πολιτιστικής Επανάστασης με εργαλείο το λενινιστικό κόμμα. Υπάρχουν εντούτοις δύο παρατηρήσεις που αποδεικνύουν, το λιγότερο, την βασιμότητα του ισχυρισμού.

Η πρώτη παρατήρηση είναι πως η δύναμη της Πολιτιστικής Επανάστασης ήταν τα πλήθη των ανθρώπων της βάσης, που όμως δεν κινήθηκαν κάτω από την καθοδήγηση οποιουδήποτε κόμματος αλλά ούτε και του μαρξιστικού λενινιστικού. Οι μαρξιστές λενινιστές ακόμα και ο Μάο Τσε-τουνγκ, υποστήριξαν ενθέρμως την επανάσταση, μάλλον καθοδηγήθηκαν από τις μάζες (εξ ου και η έκφραση γραμμή των μαζών) παρά καθοδήγησαν αυτοί τις μάζες. Με άλλα λόγια η Πολιτιστική Επανάσταση ανέτρεψε οριστικά και αμετάκλητα την σχέση εξουσίας όπου οι ηγέτες ηγούνται και οι καθοδηγούμενοι ακολουθούν. Μπορεί οι μάζες να μην έχουν ακόμα μάθει να ηγούνται και οι καθοδηγητές να έχουν "τρυπώσει" στις μάζες και να παριστάνουν τον λαό, αλλά η ανατροπή έχει γίνει.

Η δεύτερη παρατήρηση είναι πως η συνέχεια απέδειξε πως όλα τα μαρξιστικά λενινιστικά κόμματα, όχι απλώς κατέληξαν τελικά στον ρεβιζιονισμό αλλά είτε διαλύθηκαν οριστικά, είτε κατέστησαν άχρηστη την θεωρητική διάκριση ρεβιζιονισμού και ορθοδοξίας και η πολιτική τους κατάντησε ορθόδοξος ή ρεβιζιονιστικός οπορτουνισμός. Ο τέτοιος ή αλλιώτικος οπορτουνισμός τους εκδηλώνεται στον τρόπο με τον οποίο προσπαθούν να ξεγελάσουν τους ανθρώπους της κοινωνικής βάσης, ποιο ψυχολογικό κουμπί θα πατήσουν για να τους βάλουν στο τσουβάλι. Ο ΣΥΡΙΖΑ έδειξε καθαρά τις δύο διαφορετικές μεθόδους: οι "ηγέτες" που μετείχαν στην πολιτική λυκοσυμμαχία ξεκίνησαν απευθυνόμενοι στην νοσταλγία της ένδοξης αντιστασιακής Αριστεράς και κατέληξαν να πατούν τα κουμπιά του εξουσιαστικού σαδομαζοχισμού.

Αν η Πολιτιστική Επανάσταση στράφηκε εναντίον της αυθεντίας των επιτελείων, ο Γιάννης Χοντζέας θα έπρεπε να είναι ένας "στόχος" της Πολιτιστικής Επανάστασης και ο ίδιος θα έπρεπε να αισθάνεται εχθρικά προς αυτήν. Κι αυτό για ο Γιάννης επιφανειακά ήταν ένας πολύ απλός άνθρωπος, με τα ελαττώματά του και με τα προτερήματά του, ένας άνθρωπος που σχεδόν περνούσε απαρατήρητος, στο βάθος του όμως ήταν ένας άνθρωπος με την σπάνια ικανότητα να κατανοεί την πολιτική κατάσταση, με την σπάνια ικανότητα να διαλέγει τους στόχους της πολιτικής δράσης και τέλος με απίστευτη εμμονή στην εκπλήρωση των καθηκόντων του στο κόμμα. Κι όμως ο Χοντζέας είναι ο άνθρωπος που συνέλαβε την λογική της Πολιτιστικής Επανάστασης, αντιλήφθηκε την ιστορική της σημασία και προσάρμοσε την πολιτική του σκέψη σ αυτήν.

Τελικά ο Γιάννης όχι μόνο δεν ήταν ο εχθρός της Πολιτιστικής Επανάστασης, αλλά ήταν η ευτυχισμένη στιγμή της. Ήταν ο επαναστάτης που ένοιωσε στο πετσί του, με τον χειρότερο τρόπο, μέχρι την ίδρυση της "αναγέννησης" το τέλος του σταδίου της επαναστατικής αυθεντίας, που ο ίδιος το είχε διανύσει, μέσα από αφάνταστες δυσκολίες, χωρίς να λυγίσει, κι όμως, από την μια πάσχιζε να συμβάλει στο άνοιγμα ενός νέου δρόμου, χωρίς ούτε στιγμή να χάσει τον σεβασμό του για τις αξίες του παρελθόντος, κι απ την άλλη ήταν έτοιμος να υποκλιθεί σεμνά στην αρχή του επόμενου σταδίου, χωρίς να πιαστεί από τις παιδικές της ασθένειες για να την κακολογήσει.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα από την ζωή του Γιάννη Χοντζέα που αποδεικνύουν αυτό που ισχυρίζομαι εδώ για την σχέση του με την Πολιτιστική Επανάσταση. Θα αναφέρω μόνο μια σημαντική λεπτομέρεια. Ο Γιάννης μετά την διάλυση του μαρξιστικού - λενινιστικού κινήματος, είναι ο μόνος άνθρωπος που δούλεψε για τον, μέχρι τότε, κριτικό απολογισμό του επαναστατικού κινήματος και την συνέχειά του και τα κείμενά του είναι μια πραγματική γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον. Κι όμως -- σε μια εποχή που η αυτοπροβολή έδινε και έπαιρνε -- ο Γιάννης δεν θέλησε να προβληθεί και να βγάλει ο ίδιος προς τα έξω τα κείμενά του. Προσπαθούσε, να πείσει τους νεώτερους να τα επεξεργαστούν και να βοηθηθούν από αυτά για να αρθρώσουν τον δικό τους σύγχρονο λόγο που θα ήταν, όπως το καταλάβαινε ο ίδιος, μια ομαλή μετάβαση στην νέα επαναστατική στάση που υπαγόρευε η πολιτιστική επανάσταση.

Έγινε το ακριβώς αντίθετο. Ο Ρινάλντι έπιασε στα χέρια του τα κείμενα του Γιάννη Χοντζέα και τα χρησιμοποίησε κατά τον "δικό του τρόπο" και για τους δικούς του "λαίμαργους" στόχους, τα "πούλησε" όπως τα πήρε, καπελώνοντας με τους δικούς του προλόγους -- που βρωμάνε και ζέχνουν οπορτουνισμό -- τον επαναστατικό λόγο του Γιάννη Χοντζέα. Και άλλωστε όλα τα κείμενα των εκδόσεων Α/συνέχεια που έχουν την υπογραφή του Χοντζέα έχουν εκδοθεί μετά τον θάνατό του, εκτός από το "Τέλος του Κομμουνισμού" που ουσιαστικά ο Ρινάλντι το έθαψε.

Έχω σκεφτεί πολλές φορές, πήγε μήπως χαμένη η προσφορά του Χοντζέα στην Πολιτιστική Επανάσταση; Η απάντηση είναι πως όχι, καθόλου. Στα 22 χρόνια που πέρασαν από τον θάνατό του μέχρι σήμερα η ιστορία απέδειξε πως η επανάσταση προχωράει μέσα από τα βήματα των φίλων της αλλά μέσα και από τα βήματα των εχθρών της. Ακόμα κι αν δεχτούμε (προσωπικά δεν το δέχομαι) πως ο Χοντζέας έκανε λάθος υπολογίζοντας σε ανθρώπους σαν το Ρινάλντι για την διάδοση των ιδεών του, η Πολιτιστική Επανάσταση βρήκε τον τρόπο να διορθώσει το λάθος του.