Κατά το τελευταίο διάστημα, παρότι αυτό ήταν πλούσιο σε γεγονότα, δεν προστέθηκαν στις Σελίδες Κριτικής καινούργια σημειώματα. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στις εγγενείς αδυναμίες των Σελίδων αλλά και στην πολιτική και κοινωνική συγκυρία. Οι μέρες που περνάμε χαρακτηρίζονται από μια σοβαρή αντίφαση ανάμεσα, στον πλούτο της τρέχουσας ιστορίας και στην φτώχεια της τρέχουσας πολιτικής. Ο πρώτος εμφανίζεται με μια ποικιλία από εκδηλώσεις, πολιτικές και κοινωνικές. Η δεύτερη εμφανίζεται με μια μιζέρια και πολλές φορές αθλιότητα, εκ μέρους αυτών που καταφέρνουν να ορίζουν τον τρόπο με τον οποίο διεξάγονται αυτές οι εκδηλώσεις και από την άλλη μεριά με την αδυναμία της κριτικής να εκδηλωθεί και όταν εκδηλώνεται να ακούγεται σε ένα σχετικά πλατύ κοινό. Το τελευταίο αφορά και την κριτική που επιχειρείται από τις Σελίδες Κριτικής.
Η πολιτική συγκυρία
Μπορούμε να απαριθμήσουμε ένα μέρος από τις πολλές εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα μετά το Πάσχα, για τις οποίες θα μπορούσαν να γραφτούν και ίσως θα γραφτούν κάποια λεπτομερέστερα σημειώματα: Έγινε το 4ο Ευρωπαϊκό Φόρουμ που συνοδεύτηκε από μια μεγάλη διαδήλωση. Ένα επιστημονικό συμπόσιο, στη Θεσσαλονίκη, για την αποτίμηση του εμφυλίου (εν όψει αυτού γράφτηκε, ένα άρθρο που επιχείρησε μια σύγκριση ανάμεσα σ' αυτό και στο επικείμενο συνέδριο του Δικτύου για την Μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων). Στα πλαίσια ενός κινηματογραφικού αφιερώματος, στη Θεσσαλονίκη επίσης, με ταινίες που αφορούν τον εμφύλιο, έγινε μια εκδήλωση για την μνήμη. Παρουσιάστηκε το συλλογικού έργου "Οι άλλοι καπετάνιοι", με άρθρα για τους εθνικιστές και αντικομουνιστές ένοπλους της Βόρειας Ελλάδας. Παρουσιάστηκε τελευταία το δίτομο βιβλίο του Μανώλη Γλέζου για την Εθνική Αντίσταση. Τέλος πραγματοποιήθηκε μια πολύ σημαντική εκδήλωση, οργανωμένη από τα ΑΣΚΙ, για την αριστερά της δεκαετίας του '60 στη Θεσσαλονίκη.
Η ωφέλεια που προκύπτει από το ίδιο το γεγονός της πραγματοποίησης αυτών των εκδηλώσεων είναι προφανής. Δεν μπορούμε να μετρήσουμε το μέγεθός της, δεν είναι καθόλου υπερβολή όμως να πούμε ότι το μέγεθος και η ποιότητα όλων αυτών των εκδηλώσεων υπολείπονταν κατά πολύ του μεγέθους και της σημασίας των θεμάτων που πραγματεύονταν. Και δεν μιλάμε για την αδίστακτη μικρο-πολιτική ή μικρο-ακαδημαϊκή εκμετάλλευσή τους, που συνδυάζεται με την προσπάθεια να αποσιωπηθεί ο πολιτικός προβληματισμός και η εκτροπή της σκέψης του κοινού, από τα προς διερεύνηση ζητήματα. Είναι όμως σημαντικό ότι όλες αυτές οι εκδηλώσεις χαρακτηρίζονται από την γενική στροφή προς την ιστορική μνήμη, η οποία από καιρό ήταν εύκολο να προβλεφθεί. Η αμηχανία, όλων των πολιτικών απόψεων, για την πραγματικότητα της σημερινής κοινωνίας, δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει σε μια αναθεώρηση του πολιτικού λόγου, όπως αυτός επικράτησε μέσα απ' την σύγκρουση της δεκαετίας του '40. Κατά συνέπεια το κλειδί για τη λύση του σημερινού πολιτικού προβλήματος είναι η αναψηλάφηση της ιστορικά "νόθας" έκβασης αυτής της σύγκρουσης.
Το γνωστό κλισέ, πως τάχα την ιστορία την γράφουν οι νικητές έχει εξαντληθεί οριστικά, τόσο με την κανονική όσο και με την αντίστροφη μορφή του, πως τάχα στα Ελληνικά Πανεπιστήμια την ιστορία την έγραψαν οι ηττημένοι. Στην ανάτηξη του κλισέ και στην κατασκευή νέου, συμφωνούν σήμερα νικητές και νικημένοι, που σκύβουν μαζί να ξαναγράψουν την ιστορία, έτοιμοι να ανταγωνιστούν για το καινούριο κλισέ που θα κατασκευάσουν στην θέση του παλιού. Η επιστροφή στη ιστορική μνήμη δεν είναι καθόλου αβάσιμη και άχρηστη, από την κοινωνική άποψη, εκτός βέβαια από το γεγονός ότι προς το παρόν η στροφή "καθοδηγείται", εκ των πραγμάτων, από την εγγενή αμηχανία της αυτοκρατορικής πολιτικής. Όταν μάλιστα, από την άλλη μεριά, πυκνώνουν οι εκδηλώσεις κοινωνικής αμηχανίας, όπως φαίνεται από τις εκδηλώσεις τύπου Φόρουμ, από τις εξεγέρσεις της νεολαίας, είτε στην Γαλλία είτε στα ελληνικά πανεπιστήμια.
Η στροφή στην Μνήμη
Ανάμεσα στις επιχειρήσεις που αναπτύσσονται σ' αυτή την πολιτική συγκυρία, και που σχετίζονται με την στροφή στη ιστορική μνήμη, είναι και η επιστροφή των λεγόμενων νεοεθνικιστικών κύκλων στα λεγόμενα "εθνικά θέματα", κατά την οποία αυτοί πασχίζουν να δώσουν στις παλιές ιδέες ένα νέο πρόσωπο, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και μεθόδους που έχουν επηρεαστεί από αυτά των αυτοαποκαλούμενων αντι-εθνικιστικών κύκλων. Με άλλα λόγια στην επιστροφή στην μνήμη οι "εθνικιστές" συντροφεύονται από τους "αντιεθνικιστές" που ουσιαστικά νομιμοποιούν τους αντιπάλους τους αντιστρέφοντας απλώς την λογική τους. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα σ' αυτό το επίπεδο είναι η κόντρα που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα σε "εθνικιστές" και "αντιεθνικιστές", σε σχέση με τις ονομαζόμενες γενοκτονίες. Απέναντι στις γενοκτονίες που πραγματοποίησαν οι Τούρκοι (γενικά και αφηρημένα) τοποθετούν τις γενοκτονίες που πραγματοποίησαν οι Έλληνες (επίσης γενικά και αφηρημένα). Το ζήτημα αυτό είναι πολύ σοβαρό. Ο κατακερματισμός της πολιτικής, που έχει περάσει στην ιστορία, σε επιμέρους εγκληματικά ή ηρωικά γεγονότα, υπονομεύει την πορεία προς τον σχηματισμό μιας σύγχρονης κοινωνικής συνείδησης, καθώς και την πορεία προς τον σχηματισμό ενός βάσιμου αντιθετικού πολιτικού λόγου.
Ο δικτυακός τόπος των Σελίδων Κριτικής ωστόσο, έπεσε ήδη "θύμα" των διασταυρούμενων πυρών των δύο αυτών παρατάξεων πράγμα που εν μέρει εξηγεί και την σιωπή του site στο τελευταίο διάστημα. Όπως είναι γνωστό στους επισκέπτες, οι Σελίδες Κριτικής τροφοδοτούταν, μέχρι σήμερα, από τα τακτικά άρθρα του συντάκτη τους, στην εφημερίδα "Μακεδονία της Κυριακής" και από τα έκτακτα άρθρα του στην "Θεσσαλονίκη". Από την άλλη μεριά η μόνη καθημερινή πολιτική κίνηση που μπορούσε κανείς να παρακολουθεί στην Θεσσαλονίκη ήταν κάποιες εκδηλώσεις (φτωχές και μίζερες αλλά πότε - πότε υπαρκτές) των λεγομένων κοινωνικών κινημάτων. Η συγκυρία της στροφής στην ιστορική μνήμη που παρακολουθούμε αναπτέρωσε τις ελπίδες και των δύο εκδοχών της πολιτικής σχετικά με την ιστορία. Μια από τις εκφάνσεις της ευφορίας, εν όψει των νέων και -- κατά την φαντασία των ενδιαφερομένων -- "ευνοϊκών" συνθηκών ήταν η τοποθέτηση στο δημοσιογραφικό συγκρότημα του βορρά, ως εκδότη, του κ. Κώστα Ζουράρι, γνωστού θιασώτη, ενός εθνικο-ορθόδοξου εξουσιαστικού σνομπισμού, προς τις μη ελληνικές κοινωνίες. Κάτω από αυτό το "νέο" πνεύμα, τα άρθρα του συντάκτη των Σελίδων Κριτικής δεν μπορούσαν να φιλοξενούνται πλέον, στην "Μακεδονία της Κυριακής" και έτσι, όπως ήταν αναμενόμενο, συνεργασία διακόπηκε. Διακόπηκε όμως μέσα σε μια σιωπή, που θα την περιέγραφε κανείς -- σύμφωνα με τις προσφιλείς εκφράσεις του κ. Κ. Ζουράρι -- σαν αλαζονική λιγουριά της εξουσίας, που ενδημεί στους επίσημους και ανεπίσημους πολιτικούς κύκλους της Θεσσαλονίκης. Σε άλλη σελίδα, δημοσιεύεται η επιστολή με την οποία έκλεισε η συνεργασία από την μεριά του "θύματος".
Οι εκδηλώσεις εξάλλου των λεγόμενων "κοινωνικών κινημάτων", αλώθηκαν οριστικά, τουλάχιστον για μια φάση που κανείς δεν μπορεί να ξέρει πόσο θα διαρκέσει, από ορισμένους τυχάρπαστους ως επί το πλείστον, δυστυχώς νέους, και κατά κανόνα -- ήδη ή επίδοξους -- επαγγελματίες "αντι-ρατσιστές", "αντι-εθνικιστές", "αντι-σεξιστές", κ.λπ. Αυτοί προσπαθούν από καιρό, να αξιοποιήσουν τις ιδιαίτερες αδυναμίες της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης (καλλιεργημένες με ιδιαίτερη προσοχή στην διάρκεια μισού μεταπολεμικού αιώνα), για να δημιουργήσουν έναν "δημόσιο χώρο" (δηλαδή μια βάση εξουσίας) που θα ανταγωνίζεται τον κλασσικό κυβερνητικό "δημόσιο χώρο", στην περίοδο της μετάβασης από την κυβερνητική στην μη κυβερνητική εξουσία. Η προσπάθειά τους είναι αμφίβολο ότι θα αποδώσει, καθώς είναι οι ίδιοι χτυπημένοι από τις αδυναμίες τις οποίες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν και καθώς για διάφορους λόγους οι αδυναμίες αυτές θα τείνουν να περισσεύουν σ' αυτούς, αλλά στην κοινωνία δεν μπορούν να καλλιεργηθούν περαιτέρω. Απέδωσε όμως ήδη το κλίμα που δημιουργούν για τον αποκλεισμό κάθε ουσιαστικής κριτικής. Οι εκδηλώσεις που οργανώνουν έχασαν κάθε ενδιαφέρον και πολύ γρήγορα θα περάσουν αυτές στην θέση της θλιβερής "επισημότητας" από την οποία προσπαθούν να ξεφύγουν οι παλιές πανεπιστημιακές και πολιτικές εκδηλώσεις.
Οι συνέπειες για τις Σελίδες Κριτικής
Δημιουργήθηκε πάντως, μ' αυτές τις παράλληλες εξελίξεις, μια κατάσταση που επηρέασε την λειτουργία των Σελίδων Κριτικής, μιας που εκ πρώτης όψεως ο δικτυακός τόπος έπεσε "θύμα" της στροφής στην ιστορική μνήμη. Αυτό όμως μόνο από άποψη πρακτικής. Στην πραγματικότητα όμως απαλλάχθηκε, άλλη μια φορά από τις αυταπάτες, που δημιουργεί η καταγωγή μιας μερίδας των σημερινών εξουσιαστικών κινήσεων από προηγούμενες αριστερές ακόμα και επαναστατικές πολιτικές κινήσεις. Η ίδια διάλυση της αυταπάτης θα είναι άλλωστε, και σε κοινωνικό επίπεδο, το τελικό αποτέλεσμα της στροφής προς την ιστορική μνήμη, απ' όπου κι αν επιχειρείται αυτή τη στροφή. Υπάρχει φυσικά μια εξ αντικειμένου η δυσκολία να ξεχωρίζει κανείς, στον λόγο του, την ιστορική σημασία των διαφόρων πολιτικών κινήσεων από την πολιτική κατεύθυνση που επιχειρούν να τους δώσουν οι οργανωτές τους. Αν αυτή η θεωρητική δυσκολία ξεπεραστεί, πράγμα που γίνεται μέσα στον χρόνο, ο αποκλεισμός των κριτικών απόψεων (που θέλουν να εκφράζουν και οι Σελίδες Κριτικής) μετατρέπεται σε ουσιαστικό πλεονέκτημα. Μένει βέβαια το εγγενές πρόβλημα, που έχει η περιορισμένη πρόσβαση στο κοινό όταν χρησιμοποιείται αποκλειστικά, ένα ηλεκτρονικό μέσο. Αυτό όμως είναι ένα πρόβλημα που η μέχρι σήμερα πορεία των Σελίδων Κριτικής έχει αποδείξει ότι σταδιακά αντιμετωπίζεται.
Σε κάθε περίπτωση, οι Σελίδες Κριτικής, θα αναδιαρθρωθούν, καθώς δεν θα χρειάζεται πλέον να συνδέονται με την αναδημοσίευση ενός άρθρου από τον ημερήσιο τύπο προκειμένου να εκφραστούν στα τρέχοντα πολιτικά γεγονότα. Θα είναι δυνατόν έστω και προχειρότερα, από άποψη φιλολογική, να τοποθετούνται σε κάθε σημαντικό πολιτικό ζήτημα, την ώρα που δημιουργείται το ζήτημα και στην έκταση που αυτό απαιτεί. Από την άλλη μεριά η ζημιά, που προέρχεται από την έλλειψη της υποχρεωτικής τακτικής συγγραφής ενός κειμένου, αντισταθμίζεται από το κέρδος ενός λόγου αδέσμευτου, από τις υποχρεώσεις προς το μέσον και τα πρόσωπα του περιβάλλοντος που φιλοξενεί τον αρθρογράφο. Ελπίζουμε τελικά ότι θα λειτουργήσουν πλέον κανονικά, δύο παράλληλα τμήματα των Σελίδων Κριτικής: Το ένα θα παρακολουθεί την επικαιρότητα και το άλλο την κίνηση των ιδεών στους τομείς που έχουμε ήδη εκφραστεί, όπως η ιστορία, η ιστοριογραφία του εμφυλίου, τα γενικά ζητήματα της πολιτικής και της πολιτικής φιλοσοφίας και σε άλλα που έχουμε παραμελήσει, όπως τα πολιτιστικά ζητήματα και η ιστορία της μεταπολεμικής πολιτικής.
Τελειώνοντας, ο γράφων ζητάει προκαταβολικά συγνώμη για όποιες ανωμαλίες ή αβλεψίες δημιουργηθούν λόγω της αναδιάρθρωσης του δικτυακού τόπου. Ζητάει για άλλη μια φορά, την επικοινωνία σας με τις Σελίδες Κριτικής και την συμβολή σας στην χαρτογράφηση του πεδίου των ιδεών της σημερινής ελληνικής κοινωνίας, στην οποία στοχεύει από την αρχή αυτή η προσπάθεια, όποια και αν είναι η πολιτική σκοπιά από την οποία θα γίνει αυτή η συμβολή. Ζητάμε, προς το παρόν, την επικοινωνία μέσω e-mail, έχοντας την ελπίδα ότι ο "αποκλεισμός" με τον οποίο μας φιλοδωρούν, θα μας αφήσει χρόνο να υπηρετήσουμε το χρονίζον "όραμα" της τεχνικής αναβάθμισης που έχουν οι Σελίδες Κριτικής.