Με αφορμή δυό ομιλίες του Μίκη Θεοδωράκη στα Χανιά της Κρήτης στις 31/07 - 01/08/2005, θα θέλαμε να παρουσιάσουμε μια εκτίμηση του ρόλου που έχει παίξει στα πολιτικά πράγματα ο Μίκης. Θα δημοσιεύσουμε σύντομα ένα σχετικό άρθρο.
Πριν από αυτό δημοσιεύουμε σήμερα τρία κείμενα που γράφτηκαν από τον Γιάννη Χοτζέα, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '60, και σχετίζονται με την ορμητική είσοδο του Μίκη Θεοδωράκη στα πολιτικά και μουσικά δρώμενα του τόπου μας. Αυτά τα κείμενα έχουν πολλαπλή σημασία και γι αυτό είναι χρήσιμα σε όποιον επιθυμεί σήμερα να σκεφτεί σοβαρά πάνω στην ιστορία και τις πολιτικές εξελίξεις αυτής της χώρας και ιδιαίτερα για την αποσιωπημένη δεκαετία του '60 που όχι μόνο είναι η δεκαετία σημαντικών γεγονότων αλλά και η αφετηρία της τελικής διαμόρφωσης μιας πολιτικής περιόδου που σήμερα φτάνει στο τέλος της. Παρ' όλο που τα κείμενα αυτά περιέχουν υπαινιγμούς για πρόσωπα και κυρίως για πεπραγμένα, που τηρήθηκαν μυστικά στο ευρύτερο κοινό αλλά και σ' αυτό της Αριστεράς, μιλούν πολύ εύγλωττα σε όποιον ενδιαφέρεται να βγάλει συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο, παίχτηκε και παίζεται, το παιχνίδι στην ελληνική πολιτική σκηνή.
Ξαναλέμε ότι τα κείμενα αυτά έχουν γραφτεί στην αρχή της "άγνωστης" δεκαετίας του '60, ή αλλιώς στην μέση της περίφημης Καραμανλικής Οκταετίας. Στην εποχή δηλαδή που "ανθίζουν" σε μια εντελώς "νέα βάση" οι πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες στην Χώρα μας, με πρωταγωνιστές που σχετίζονται λίγο ως πολύ με την Αριστερά (ΕΔΑ και παράνομο τότε ΚΚΕ) μεταξύ των οποίων το πρώτο βιολί ή μάλλον ..."μπουζούκι", το παίζει ο Μίκης Θεοδωράκης. Φωτίζουν, τα κείμενα αυτά, πλήρως την παράδοξη σύζευξη του στυγνού Καραμανλικού καθεστώτος με την αριστοκρατία της Αριστεράς, ή για να το πούμε πιο καθαρά φωτίζουν τον βασικό δρόμο μέσα απ' τον οποίο καθιερώθηκε η άρση του "ταμπού" της αντιπαλότητας ανάμεσα στην αριστερά και στην δεξιά σε μια εποχή που η τελευταία δεν έδινε καμιά ευκαιρία για παρεξήγηση των προθέσεών της.
Πολύ περισσότερο όμως από την ερμηνεία αυτής της σύζευξης, έχει σημασία ότι τα κείμενα αυτά εξηγούν πολύ καθαρά τον τρόπο με τον οποίο η πολιτική διαμορφώνει, σαν κύριο έδαφος των επιδιώξεων της, το πολιτιστικό επίπεδο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο το πολιτιστικό κλίμα, που διαμορφώνεται, διευκολύνει τις πολιτικές επιδιώξεις των διαφόρων πολιτικών δυνάμεων. Επίσης φωτίζουν τις συγκεκριμένες διαδικασίες μέσω των οποίων όλοι οι κοινωνικοί παράγοντες, καθώς και η ίδια η κοινωνική βάση εμπλέκονται στο ιστορικό γίγνεσθαι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι η δεκαετία του 60 είναι η δεκαετία κατά την οποία, σε μια χώρα αρκετά μακρινή από άποψη αποστάσεων αλλά και αρκετά κοντινή από άποψη ιστορική, στην Κίνα έχει ξεσπάσει η λεγόμενη Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση.
Ο συγγραφέας αυτών των κειμένων, ο Γιάννης Χοτζέας, είναι ένα πρόσωπο πολύ σημαντικό, για την νεότερη ελληνική ιστορία, όσο σημαντική ήταν και η πολιτική κίνηση στην οποία πρωταγωνίστησε. Τα κείμενα αυτά γράφονται το 1960 και το 1963. Στο ίδιο διάστημα ο Γιάννης μαζί με κάποιους συντρόφους του, αντιλαμβάνονται ότι στην ΕΔΑ και στο παράνομο τότε ΚΚΕ δεν υπάρχουν πια περιθώρια για αποτροπή μιας πορείας προς τον εκφυλισμό και ιδρύουν το περιοδικό "Αναγέννηση" και τις "Ιστορικές Εκδόσεις" με στόχο την πραγματική αναγέννηση του κινήματος. Αυτή είναι η απαρχή για την Ελλάδα του λεγόμενου Μαρξιστικού Λενινιστικού Κινήματος. Η κίνηση της "Αναγέννησης" συνδέθηκε, με την Κίνα και την Πολιτιστική Επανάσταση, και γι αυτό οι άνθρωποι που συμμετείχαν σ' αυτήν ονομάστηκαν "κινεζόφιλοι". Η σύνδεση με την Κίνα ήταν φυσική, αυτό θα το εξηγήσουμε σε κάποια άλλη ευκαιρία αν μας δοθεί, αλλά πρέπει να τονιστεί ότι η κίνηση της "Αναγέννησης" σε ότι αφορά τουλάχιστον τον προσανατολισμό του Χοτζέα δεν έπαψε ποτέ να είναι αδίστακτα κριτική, στην πολιτική του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας με το ίδιο κριτικό πνεύμα που διέπει και τα κείμενα που παραθέτουμε. Σήμερα ο Γιάννης είναι άγνωστος και -- ακόμα χειρότερα -- είναι άγνωστο το σημαντικό έργο του. Αυτό δεν οφείλεται μόνο στους εχθρούς του, αλλά κυρίως σ' αυτούς που τον υμνούν και, πρώτιστα, στους συνεχιστές του. Γι όλα αυτά όμως θα ξαναμιλήσουμε. Σήμερα ας επικεντρωθούμε σε αυτά τα ίδια τα κείμενά του.
Πρέπει να τονίσουμε και πάλι ότι τα κείμενα αυτά γράφτηκαν στο σύντομο διάστημα ανάμεσα στην επιστροφή του Χοτζέα από την μακρόχρονη εξορία του, μέχρι την αποχώρησή του από την ΕΔΑ το 1964. Τα κείμενα αυτά, που σημειωτέο, όπως φαίνεται απ' τα περιεχόμενα τους, είναι ένα μέρος μόνο απ' όσα έγραψε γι αυτό το ζήτημα. Προς δόξα της πολυφωνίας και της ανοχής του διαφορετικού, που από τότε είχε αρχίσει να ανθίζει στην Αριστερά, δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ στην "Αυγή" για την οποία προορίζονταν. Δημοσιεύτηκαν -- υπό τον γενικό τίτλο το χρέος -- μετά την μεταπολίτευση, στην εβδομαδιαία εφημερίδα, ο "Λαϊκός Δρόμος", που εκδίδονταν, πριν και μετά την δικτατορία, στο πλαίσιο του Μαρξιστικού Λενινιστικού Κινήματος. Δημοσιεύτηκαν στο φύλλο της 7 Σεπτεμβρίου 1974 και στα δύο επόμενα Εδώ τα αναδημοσιεύουμε ακριβώς όπως παρουσιάστηκαν στο "Λαϊκό Δρόμο" με κάποιες υποσημειώσεις για μερικά ζητήματα στα οποία ίσως είναι χρήσιμη κάποια διευκρίνιση.