Το "σιδηρούν" μέτωπο που ορθώθηκε πρόσφατα στην Αμερική απέναντι στο ρεπουμπλικανικό κόμμα του Μπους αποδείχτηκε τελικά εύθραυστο σα γυαλί. Όλη εκείνη η συμμαχία πολιτικών, καλλιτεχνών, πνευματικών ανθρώπων που συνενώθηκαν σε μια προσπάθεια να αναχαιτίσουν το "τέρας της Χριστιανικής δεξιάς" δεν άντεξε τη νύχτα των εκλογών παρά τα ψέματα, παρά τις ήττες, τις σκευωρίες, τις συνωμοσίες και τη διαφαινόμενη ανικανότητα του αντίπαλου στρατοπέδου. Ο Μπους θριάμβευσε μ' όλη την αμβλύνοια, την προσωπική ανικανότητα, τον ψυχρό του κυνισμό. Ένα τεράστιο ΓΙΑΤΙ ήχησε, κραυγή αγωνίας και απογοήτευσης από τις κοινωνίες ολόκληρης της υφηλίου. Και αμέσως μετά σιωπή, πεσιμισμός, και πλήρης αδυναμία εξήγησης του "τραγικού αυτού παραλογισμού".

Δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει το γεγονός ότι στο πεδίο της πολιτικής διαπάλης η απεικόνιση των πολύπλοκων σχέσεων εξουσίας καταντάει σε τελική ανάλυση απλουστευτική: Με το συνήθη διαχωρισμό σε "αριστερά" και "δεξιά", πρόοδο και συντήρηση, λευκό και μαύρο, ο νους μας ανατρέχει σε ιστορικά παραδείγματα τύπου Πατρίκιοι και Πληβείοι, Γουέλφοι και Γιβελίνοι, Ουίγοι και Τόριδες. Οι έννοιες αυτές όμως , περιγραφικές και αξιολογικές, δε μπορούν να ιδωθούν παρά μόνο σε άμεση σχέση με το χώρο και το χρόνο όπου ξεδιπλώνονται. Ανυψωμένες σε υπεριστορικά αξιώματα χάνουν το βάθος, το αληθινό νόημα και την ίδια την επαφή τους με την πραγματικότητα. Η πολιτική χωροθέτηση δεν έχει λοιπόν καμιά αξία παρά μόνο αν την εννοήσουμε στη βαθύτερη φύση της: Έχει νόημα ως τέτοια μονάχα γιατί στο πρόσωπο της καθρεφτίζονται περίπλοκα και αντικρουόμενα συμφέροντα που συχνά βαπτίζονται με τρόπο παραπειστικό σε «συγκρούσεις αρχών». Υφίσταται ως παράσταση γιατί μας εξυπηρετεί σα μεθοδολογικό εργαλείο. Πολύ συχνά όμως η ίδια η πραγματικότητα ξεπερνά τα σχήματα που κατασκευάσαμε για να την ερμηνεύσουμε. Περίεργες ανατροπές και απρόσμενες εξελίξεις ανατρέπουν τις γερασμένες ισορροπίες και οικοδομούν νέα μοντέλα στον πολιτικό χάρτη. Τα κόμματα μετατοπίζονται στον πολιτικό άξονα, άλλοτε πιο αριστερά ή πιο δεξιά. Ενίοτε μάλιστα αντί να συγκρούονται μεταξύ τους στο στίβο της αστικής δημοκρατίας, με τρόπο υπόγειο και συχνά ασυνείδητο συμμαχούν.... Η χυδαία εμπλοκή του ιδεαλιστικού και του θυμικού στοιχείου με πρωτοβουλία της κορυφής και τη μορφή της "ρομαντικής" προπαγάνδας συσκοτίζει ακόμη περισσότερο την εικόνα της πραγματικότητας προς όφελος πάντα των εκάστοτε ιθυνουσών elite.

Το τραγικό λάθος όσων αντίκρισαν στον Κέρυ τον αντι-Μπους και στον Μπους τον Εωσφόρο ήταν ότι εγκλωβίστηκαν σ' ένα ξεπερασμένο δυιστικό μοντέλο πολιτικής σκέψης. Οι εξελίξεις των πρόσφατων 15 ετών παρήγαγαν ένα νέο status για την Αμερική που διάτρησε την ιδεολογική θωράκιση των κομμάτων εξουσίας. Η θέαση της διεθνούς κατάστασης μέσα από το πρίσμα της μονοκρατορίας αλλοίωσε ουσιολογικά το σύστημα αρχών που διατείνονταν ότι είχαν Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικάνοι φέρνοντας τους πιο κοντά στο πολιτικό στερέωμα. Οι πολιτικές τους θέσεις σε αρκετά σημεία ομογενοποιήθηκαν, οι στρατηγικές διαφορές τους εξομαλύνθηκαν. Στο νέο σκηνικό που δημιουργήθηκε τα συμφέροντα μιας αναδυθείσας εξουσιαστικής κάστας με την λιγότερο ή περισσότερο κρυφή φιλοδοξία της παγκόσμιας κυριαρχίας μάλλον ένωσαν παρά χώρισαν τους παλαιούς αντίπαλους. Αυτοί οι κινητήριοι τροχοί του κομματικού κόσμου έπρεπε να εξασφαλιστούν και να επενδυθούν σ' ένα κατάλληλο πρόγραμμα πολιτικής δράσης. Ένα νέο πλαίσιο έπρεπε να ανακαλυφθεί και το παλιό να πεταχτεί σεμνά και διακριτικά. Το ξεπερασμένο ιδεολογικό "κατεστημένο" που χαρακτήριζε τους Δημοκρατικούς περισσότερο ή λιγότερο αριστερούς και τους ρεπουμπλικάνους "δεξιούς" αποδομήθηκε αργά και σιωπηλά. Στη θέση του, παρέμεινε ένα νεκρό κέλυφος κατάλληλο για την προεκλογική προπαγάνδα και πειστικό μονάχα για τους θερμοκέφαλους οπαδούς. Στον αστερισμό των πολιτικών στόχων ορθώθηκαν νέα προτάγματα στις 2 μεγάλες παρατάξεις, προτάγματα όχι και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους. Όμως γιατί η κοινωνία ακολούθησε αδιαμαρτύρητα τους φορείς των καινών δαιμονίων; Μήπως "επόθησε" τις δάφνες της αυτοκρατορίας;

Η απάντηση σίγουρα δεν είναι τόσο απλοϊκή. Στην Αμερική η καθυπόταξη της φύσης από τη βιομηχανοποιημένη τεχνολογία και την επιστήμη έγινε απότομα, δίχως το πέρασμα από τις φάσεις που διήνυσε η αντίστοιχη διαδικασία στην Ευρώπη. Ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός μεταφυτεύτηκε στη νέα ήπειρο ως μορφή, δομή, σκελετός, χωρίς όμως την άνεση του χρόνου που χρειαζόταν για να αφομοιωθεί από το έμψυχο δυναμικό του, τις κοινωνικές μονάδες του. Στις ΗΠΑ λοιπόν περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον δυτικό κόσμο το πνευματικό επίπεδο, παρουσιάζεται ανισομερές και αντιφατικό. Οι πιο σύγχρονες υλικοτεχνικές δομές συνυπάρχουν με τις πιο απαρχαιωμένες αντιλήψεις για την κοινωνική οργάνωση, τον πιο μισαλλόδοξο φανατισμό, τον πιο αντιδραστικό υπερσυντηρητισμό. Μέσα στους υπεσύγχρονους ουρανοξύστες συχνά εγκαταβιώνουν οι πιο αξιοθρήνητες πρωτόγονες αντιλήψεις, πλάι στις σύγχρονες πολιτικές θεωρίες και την εμπεδωμένη αντιπροσωπευτική δημοκρατία επιβιώνουν τερατώδεις φιλοσοφίες των μεσαιωνικών χρόνων. Φυσικά και οι υπόλοιπες χώρες στη δύση δεν στερούνται ενός επαρκούς αποθέματος σκοταδισμού και άγνοιας στο εσωτερικό των κοινωνιών τους. Αλλά η προνομιακή θέση των Η.Π.Α. στον παγκόσμιο χάρτη μετατρέπει κάθε τέτοια -υπό άλλες συνθήκες αδιάφορη- "ιδιορρυθμία" σε καθοριστικό ιστορικό παράγοντα για ολόκληρη την υδρόγειο. Αυτή η δεδομένη κατάσταση οξυμένη από την σαγήνη της παγκόσμιας ηγεμονίας, ακονίζει τις λεπίδες της ούτως ή άλλως ισχυρής άκρας δεξιάς στο εσωτερικό των συντηρητικών κομμάτων στις Η.Π.Α, γεγονός που αντανακλάται στο κοινωνικό πεδίο σαν συστηματική αναχαίτιση των πιο προοδευτικών δυνάμεων, των πιο φιλελεύθερων φωνών από μια οριακή πλειοψηφία που βρίσκει στο ιδεώδες του πολιτικού συγκεντρωτισμού την εύκολη λύση για τα πολύπλοκα προβλήματα της αμερικανικής κοινωνίας. Οι τάσεις μετάλλαξης της δημοκρατίας σε μια εκσυγχρονισμένη μορφή της "φωτισμένης" δεσποτείας τίθενται αργά και αμείλικτα. Ο σπόρος του ολοκληρωτισμού αναπτύσσεται κάτω από το φορμαλισμό της συνταγματικής εξουσίας. Αυτό το γεγονός βέβαια δεν πρέπει να συγχέεται με τον αγοραίο αντιαμερικανισμό της αριστεράς, αλλά ερμηνεύει συγκεκριμένες στροφές της πολιτικής σκέψης που υπό άλλες συνθήκες εμφανίζονται δυσεξήγητες.

Η αλήθεια αυτή για την δύναμη των άκρων στις ΗΠΑ δεν καλύπτει πλήρως όλες τις πτυχές της συνολικής πολιτικής στροφής που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια. Η ανάπτυξη της σύγχρονης υπερδύναμης είναι γεγονός ότι ξεπέρασε σε τρομακτικό βαθμό το επίπεδο της υπόλοιπης υφηλίου. Αυτή η μεταβολή απλώθηκε σαν κύμα σε βράχο πάνω σε όλο το φάσμα της κοινωνικής της ζωής. Η πολιτική ψυχολογία των μαζών μεταβλήθηκε θεαματικά. Αντιμέτωποι με πολιτικά ερωτήματα κοσμοϊστορικής σημασίας στο θεωρητικό μονάχα επίπεδο οι Ευρωπαίοι πολίτες μπορούν να φλυαρούν επί ώρες πάνω στα απαράγραπτα δικαιώματα των λαών, την ειρήνη, και τη δικαιοσύνη. Αλλά όλα αυτά τα μεγαλόστομα επιχειρήματα αποδεικνύουν την αξία τους μονάχα όταν προσγειώνονται από την σφαίρα της φαντασίας στο στίβο της πολιτικής πάλης. Και τέτοιου είδους θέματα δεν μπορούν να τεθούν τώρα πια σε πρακτικό επίπεδο μέσα στα γεωγραφικά σύνορα της γηραιάς Ευρώπης. Παρόμοιοι σε πολλά με τους Ευρωπαίους οι Αμερικανοί το δίχως άλλο θα πλειοδοτούσαν σε ειρηνιστικό ουτοπισμό αν αντιμετώπιζαν το ζήτημα της παγκόσμιας ηγεμονίας μονάχα σα θεωρητικό ενδεχόμενο. Τώρα όμως μέσα στην κρισιμότητα της ιστορικής καμπής η κυνική αλήθεια της μονοκρατορίας φέρνει στην επιφάνεια θεμελιώδη ερωτήματα με τρόπο άμεσο και επιτακτικό. Μπροστά στον ίλιγγο της παγκόσμιας θύελλας ο μέσος Αμερικανός , ο στερημένος του κατάλληλου θεωρητικού εξοπλισμού αντιδρά όπως κάθε άνθρωπος που βρίσκεται σε κίνδυνο: αμυντικά και κυρίως σπασμωδικά.

Η απλοϊκότητα της εθνοκεντρικής μυωπίας, ο πατριωτικός ταρτουφισμός, η ανάγκη της διαρκούς περιστροφής γύρω από τον αόρατο άξονα των "Πατροπαράδοτων Αξιών" σε μια δραματική ιστορική στροφή είναι η απάντηση του μικροαστού συντηρητικού πολίτη απέναντι στις προκλήσεις τις ικανές να κλονίσουν συθέμελα τον τρόπο ζωής του. Το κοινωνικό φαντασιακό αναπληρώνει το τεράστιο κενό που προκαλεί η διαρκής αβεβαιότητα στο χώρο της υλικής πραγματικότητας. Οι μάζες τρομοκρατημένες από την αόρατη μα διαρκώς παρούσα Απειλή του Ισλάμ, αρματωμένες το ηθικό κύρος της Υπερδύναμης, συγχυσμένες από τις εξουσιαστικές απόπειρες ερμηνείας της κρίσης, (τα «όπλα μαζικής καταστροφής» ή την «τρομοκρατία»), δηλαδή από την πιο χυδαία και επικίνδυνη προπαγάνδα, ακροβατούν ανάμεσα στον πειρασμό του ολοκληρωτικού πολέμου, της κοινωνίας-οχυρού και στον ώριμο σκεπτικισμό που είναι κατ' ανάγκη ειρηνιστικός. Στη ζυγαριά της κρίσης τους το αίμα των Πεζοναυτών στο Ιράκ παίζει το δίχως άλλο καθοριστικό ρόλο. Αλλά για να μετουσιωθεί η απλή αμφισβήτηση σε ουσιαστική αντίδραση χρειάζεται ένας συνεκτικός παράγοντας: οι μάζες περιμένουν να βρουν την πολιτική τους έκφραση στον κομματικό χώρο. Δίχως την ύπαρξη πολιτικών δυνάμεων ικανών να συλλάβουν τον γοργά μεταλασσόμενο παλμό της κοινωνίας και να επενδύσουν στην γενική δυσαρέσκεια, αλλαγές είναι αδύνατο να υπάρξουν. Εδώ, σ αυτό ακριβώς το σημείο η ακούσια, υπόγεια συμμαχία Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων συναρτάται με την κοινωνία και με πολύ αργούς ρυθμούς μπαίνει σε τροχιά σύγκρουσης μαζί της.

Το ερώτημα που εύλογα ανακύπτει λοιπόν είναι: Γιατί ο λαός να υποστηρίξει μια ασαφή και θολή ιδεολογική πλατφόρμα που δε προσφέρει περισσότερες εγγυήσεις από τα επιτελεία των ρεπουμπλικάνων; Η κατάσταση δεν είναι γι' αυτόν τόσο τραγική-ακόμη. Η διαφοροποίηση των δύο κομμάτων εξουσίας στις πρόσφατες εκλογές ήταν μικρότερη απ' ό,τι περίμεναν οι περισσότεροι πολίτες. Μια δοκιμασμένη ηγεσία σε καιρό πολέμου κινδύνεψε να χάσει την εξουσία από μια επίδοξη ηγεσία που έδειξε να πορεύεται στα ίδια χνάρια με τους ανταγωνιστές της. Η πολιτική της σκέψη δεν ήταν εκτός πλαισίου, ρηξικέλευθη, ριζοσπαστική, δυναμική. Δεν ήταν με δυο λόγια επαναστατική, ήταν κι αυτή με τον τρόπο της συντηρητική, όπως ταιριάζει σε μια υπερδύναμη με τη φιλοδοξία να γίνει αυτοκρατορία. Θεωρώντας την όλη υπόθεση από το θρόνο της υψηλής πολιτικής, της grande politique αυτός είναι «αναγκαστικά» ο μοναδικός τρόπος για να κυβερνηθεί μια πανίσχυρη χώρα. Αλλά κοιτάζοντας το ζήτημα από τις παρυφές της κοινωνίας προφανώς το θεώρημα τούτο δεν υπήρξε αρκετό. Γι' αυτό και η πολιτική μεταστροφή, αναπόφευκτη τελικά, αναβλήθηκε προς το παρόν.

Η αριστερά με τη μορφή της ανανεωτικής ή αναμορφωτικής πνοής στο εσωτερικό των δημοκρατιών μας ήταν για μια ακόμα φορά απούσα. Παραστάθηκε δια του αντιπροσώπου της, ενός αντιπροσώπου θορυβώδους, ετερόκλητου, παρδαλού αλλά ακίνδυνου για την επίδοξη "αυτοκρατορική" πολιτική εξουσία. Οι κυρίαρχες τάσεις στη δεξιά από την άλλη πλευρά, πολύ μικρή σχέση έχουν με τις υγιείς πτυχές του συντηρητικού μοντέλου διακυβέρνησης, έστω αυτού που κάποτε πρέσβευε η παραδοσιακή λαϊκή δεξιά. Όλα τα κόμματα εξουσίας φαίνονται υποταγμένα στο "φάντασμα" της αυτοκρατορίας. Το γιατί θα εξεταστεί σε επόμενο κείμενο.

Η μετατόπιση λοιπόν από τον ένα πόλο στον άλλο δεν ήρθε από την κοινωνία γιατί έστω υποσυνείδητα, έστω ενστικτωδώς, συνειδητοποίησε ότι ο πόλος στην πραγματικότητα είναι ένας και μοναδικός. Όπότε σ' αυτήν την περίπτωση, δίχως το όραμα της ανατροπής να φλογίζει τις καρδιές, οι πολίτες στάθμισαν άλλους παράγοντες πριν τις τελικές τους αποφάσεις. Στη φωτιά του πολέμου θεώρησαν αφέλεια να αντικαταστήσουν τους στρατηγούς τους. Ο ένας ρήτορας αποδείχτηκε πειστικότερος του άλλου, το προφίλ του πιο δυναμικό, οι προτάσεις του πιο ρεαλιστικές και η πολιτική του πιο αποτελεσματική. Το μοναδικό advantage της αντιπολίτευσης χάθηκε προτού ακόμα ξεκινήσει η μάχη.

Οι εκλογές λοιπόν τελείωσαν και ξεχάστηκαν από τους ψηφοφόρους όπως σε κάθε άλλη δημοκρατική χώρα. Όμως οι Η.Π.Α δεν είναι "κάθε άλλη δημοκρατική χώρα". Αυτή η εκλογική διαδικασία είχε τεράστιο πολιτικό βάρος. Όπως είναι αναμενόμενο γεγονότα τέτοιας ιστορικής κλίμακας που μπορούν να μεταβάλουν ριζικά το μέλλον του πλανήτη δεν ολοκληρώνονται προτού φτάσουν στις έσχατες συνέπειες τους. O άτυπος νόμος έλξης του λαού προς την εξουσία, ο οποίος ενεργοποιείται σε περιόδους εθνικών κρίσεων θα ξεθωριάσει όσο πιο παρατεταμένη αποδειχθεί η ιδιόρρυθμη αυτή "κατάσταση πολιορκίας" στο εσωτερικό των Η.Π.Α. χάρη στη φθοροποιό δύναμη του χρόνου. Η παράταση του πολέμου με την αργή και βασανιστική κατασπατάληση έμψυχου και άψυχου δυναμικού ενεργοποιεί φυγόκεντρες τάσεις στο κοινωνικό σώμα. Οι προστριβές, οι βίαιες αντιδράσεις, η γενική δυσαρέσκεια, η πτώση του ηθικού βρίσκονται μπροστά μας. Οι αντιφάσεις θα οξυνθούν. Ενώ αποθεώνει το Κράτος η κομματική βάση των συγκεντρωτικών γραφειοκρατών της Ουάσιγκτον δεν είναι πρόθυμη κατά βάθος να προσφέρει τίποτα σε αυτό, πόσο μάλλον τον ανθό της νεολαίας της. Η ανοιχτή πληγή που ματώνει και ερεθίζεται καθημερινά στο Ιράκ και στις υπόλοιπες "θερμές ζώνες" του πλανήτη είναι συνεπώς ο πιο αποσταθεροποιητικός παράγοντας της αμερικανικής πολιτικής ελίτ, αλλά ταυτόχρονα η μοναδική της ελπίδα να ξεδιπλώσει το αυτοκρατορικό προφίλ της. Η ανοιχτή κοινωνία, το συρρικνωμένο κράτος, η αναπτυξιακή πολιτική της ελεύθερης οικονομίας ασφυκτιούν κάτω από τη μπότα του μιλιταρισμού που υποτίθεται ότι εκστρατεύει ως τα πέρατα της ανατολής για να τα προστατεύσει.

Η επανεκλογή του Μπους είναι για την κοινωνία το σύμβολο μιας παράξενης εποχής. Η πολιτική ατροφία συμβαδίζει με την απουσία ενός γενικευμένου αντικομφορμιστικού πνεύματος φέρνοντας τις εκλογικές διαμάχες σ' ένα απροσδόκητο τέλμα. Ο μαρασμός όμως αυτός, δε θα πρέπει να θεωρηθεί επικήδειος της δημοκρατίας αλλά αγγελιαφόρος νέων εξελίξεων. Δεν προδίδει το "τέλος των ιδεολογιών" αλλά μια οριστική ρήξη ανάμεσα στο αύριο και το χτες της πολιτικής σκέψης. Η ρήση του Τζωρτζ Όργουελ, ότι τελικά η πολιτική σύγκρουση θα διεξάγεται όχι ανάμεσα σε "δεξιούς" και "αριστερούς" αλλά σε ελευθεριακούς και αυταρχικούς οδηγείται σε μια πανηγυρική όσο και πικρή επαλήθευση. Η επιλογή του συντηρητικού δρόμου, του "αυταρχικού" μονοπατιού θα επισπεύσει απλώς το πέρασμα σε αυτή την φάση. Ο πόλεμος λοιπόν κυρίες και κύριοι συνεχίζεται, η «νεοσυντηρητική» στροφή μπαίνει σε νέα καμπή, το "ιδανικό" της αυτοκρατορίας παραμένει κραταιό πίσω απ' τα λάβαρα των λεγεώνων στην εγγύς ανατολή. Η μεγαλομανία του ιστορικού αυτού παλιμπαιδισμού σχεδόν επιζητά τη Νέμεση της. Κι όμως, όσο οι αυταπάτες μεγαλείου θα θολώνουν την ατμόσφαιρα στους διαδρόμους των κυβερνητικών κτιρίων τόσο πιο ξεκάθαρο για την ίδια την αμερικανική κοινωνία θα γίνεται το αιματηρό αδιέξοδο στο οποίο περιήλθε η χώρα. Οι βάσεις λοιπόν για ένα νέο κύμα αμφισβήτησης και πολιτικών αναζητήσεων έχουν ήδη αρχίσει να μπαίνουν. Μακάρι απλά το τίμημα να μην ήταν τόσο φριχτό...