Απ' όλα τα ζητήματα τα σχετικά με την εξουσία το πιο δύσκολο είναι αυτό των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα. Ένα ζήτημα που, ακριβώς επειδή είναι δύσκολο, εμφανίζεται με μια ποικιλία μορφών και εκφράσεων σε διάφορα κινήματα, από τα γυναικεία ή φεμινιστικά μέχρι τα κινήματα των ομοφυλόφιλων και σε διάφορα προβλήματα, από την κρίση των θεσμών του γάμου και της οικογένειας μέχρι το δημογραφικό. Εκεί όμως που το ζήτημα γίνεται πραγματικά σοβαρό είναι η πλήρης αμηχανία της νέας γενιάς σχετικά με την προοπτική της απομάκρυνσής των ατόμων από την οικογένεια και της ένταξής τους στην κοινωνία.

Το χειρότερο είναι ότι το πρόβλημα τοποθετείται σε μια πληθυσμιακή βάση. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η κρίση του επαναστατικού κινήματος, επέτρεψε στην εξουσιαστική πολιτική να δημιουργήσει - με την φενάκη της ισότητας - έναν ακόμα ανταγωνισμό, που εμποδίζει την κοινωνία να ενοποιηθεί. Επικράτησε δηλαδή η άποψη ότι δεν υπάρχει άλλη εσωτερική κοινωνική σύγκρουση στην Ιστορία της ανθρωπότητας, από αυτήν του κόσμου των ανδρών με τον κόσμο των γυναικών και επομένως σήμερα η λύση του προβλήματος είναι να εξισωθούν οι δύο κόσμοι στο πλαίσιο της αγοράς.

Το πρόβλημα

Ο φεμινισμός έχει μια ιστορία παράλληλη με αυτή της αστικής κοινωνίας. Η σημερινή του φάση ξεκινάει από το τέλος της δεκαετίας του '60 όταν, με αφετηρία την κοινωνική αναταραχή του Μάη, το γυναικείο κίνημα διαχωρίζεται από το επαναστατικό κίνημα και επικεντρώνεται στην "ειδική" κοινωνική θέση της γυναίκας. Αυτή η "εξειδίκευση" ανοίγει τον δρόμο για να "ιδρυθεί" και να "αυτονομηθεί" όποιο κοινωνικό κίνημα είχε την παραμικρή δυνατότητα να σταθεί. Τόσο που ο "κατακερματισμός" και η "αυτονομία" είναι σήμερα τα βασικά εμπόδια για τον εκσυγχρονισμό της κοινωνικής συνείδησης.

Ωστόσο ο "διαχωρισμός" και "αυτονόμηση" των γυναικείων κινημάτων, που άλλωστε δεν δημιούργησαν αλλά απλά εξέφρασαν το πολιτικό πρόβλημα, κοντά στις αδιέξοδες και ενίοτε φαιδρές καταστάσεις που εμφάνισαν, εξασφάλισαν και τις προϋποθέσεις για την επίλυση του προβλήματος που εκφράζουν. Η "εξειδίκευση" του ενδιαφέροντός στην θέση της γυναίκας στο πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων, όχι μόνο ανέδειξε την πολύτιμη γυναικεία οπτική στα κεντρικά κοινωνικά ζητήματα, αλλά απέδειξε - έστω και δια της απαγωγής εις άτοπον - την ανάγκη το κοινωνικό κίνημα να είναι ενιαίο αλλά κυρίως πλήρες.

Το πέρασμα

Η αστική σκέψη εισήγαγε την κριτική στην εξέταση της ιστορίας αλλά μια κριτική δεσμευμένη από την εξουσιαστική αδυναμία που είναι η ουσιαστική άρνηση της ιστορικής εξέλιξης! Εκτός του ότι δεν μπόρεσε να αναγνωρίσει ότι υπήρξε μια μη εξουσιαστική κοινωνία στην οποία η γυναίκα είχε έναν άλλο ρόλο, δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε και παίζει η γυναίκα στις εξουσιαστικές κοινωνίες. Και φυσικά δεν θα αναγνωρίσει ποτέ ούτε και τον σημαντικό ρόλο που παίζει σήμερα η γυναίκα ενόψει της κατάργησης της εξουσιαστικής σχέσης.

Το πέρασμα από μια κοινωνία όπου ο γυναικείος ρόλος διασφάλιζε την φυσική τάξη, σε μια κοινωνία όπου η τάξη καθορίζεται από τον ανδρικό νόμο, δεν ήταν απλό. Μαρτυρούν γι αυτό οι αρχαιότερες τραγωδίες και κωμωδίες. Πώς διαμορφώνεται όμως ο γυναικείος ρόλος με το πέρασμα στην εξουσιαστική κοινωνία; Η αστική σκέψη τον βλέπει να χαρακτηρίζεται από την "έλλειψη" και τον "φθόνο" της εξουσίας (όπως ο Φρόιντ συμβολικά από την "έλλειψη" και τον "φθόνο" του πέους). Στην αστική σκέψη το ιστορικό κενό πριν από την εξουσία, "συμπληρώνεται" έτσι με το πολιτικό κενό έξω από την εξουσία.

Ο ρόλος

Η άρνηση της αστικής σκέψης, που εγκαινιάζει ο Μαρξισμός, αρχίζει να συμπληρώνει το ιστορικό και πολιτικό κενό. Αρχίζουν να διακρίνονται τα ισχυρά χαρακτηριστικά της προ-εξουσιαστικής κοινωνίας και του έξω-εξουσιαστικού ρόλου. Και πάντως αρχίζει να γίνεται φανερό ότι διατηρείται αμετάβλητος ο γυναικείος ρόλος της τήρησης της φυσικής τάξης, που απλώς προσαρμόζεται στις εκάστοτε πολιτιστικές συνθήκες της πατριαρχικής κοινωνίας. Όπως διατηρείται άλλωστε αμετάβλητο και το πεδίο του ρόλου που είναι η γέννηση και η διαμόρφωση της νέας γενιάς της κοινωνίας.

Αυτό που μεταβάλλεται είναι ο πατριαρχικός πολιτισμός, που εξελίσσεται σε ένα αδιάκοπο διαλεκτικό παιχνίδι με την φύση. Όπου αρνείται αποτελεσματικά την φύση όταν ταυτίζεται μ' αυτήν και εξοντώνεται όταν νομίζει ότι μπορεί να την αρνηθεί αποτελεσματικά! Η θέση της γυναίκας είναι το κριτήριο αυτού του παιχνιδιού με την φύση. Όταν το γυναικείο φύλο παρασυρθεί από τους ανέμους της αλλαγής, οι νέες γενιές στρατεύονται σε επαναστάσεις, όταν οι γυναίκες παρασύρονται από το δέλεαρ της εξουσίας, οι νέες γενιές παραπαίουν μεταξύ ωριμότητας και ανωριμότητας και η κοινωνία κολλάει στον βούρκο του συντηρητισμού.

Από το αρσενικό παρόν στο θηλυκό μέλλον

Ο γυναικείος κοινωνικός ρόλος δεν παίζεται αποκλειστικά από τις γυναίκες και οι γυναίκες δεν παίζουν αποκλειστικά τον γυναικείο ρόλο. Όταν τα κοινωνικά κινήματα, συνειδητά ή όχι, αποσκοπούν στην κατάργηση της εξουσίας, και όχι στην αντικατάστασή της, τότε παίζουν έναν θηλυκό πολιτικό ρόλο. Και όταν τα γυναικεία κινήματα επιδιώκουν την εξουσία, ο ρόλος τους είναι χειρότερος από τον χειρότερο αντρικό.

Στην σημερινή ιστορική συγκυρία, το παιχνίδι της εξουσίας παίζεται για πρώτη φορά στις στοιχειώδεις κοινωνικές σχέσεις. Ο πολιτικός λόγος ανάγει το μέλλον στην έκβαση των τοπικών και παγκόσμιων πολιτικών συγκρούσεων. Το μέλλον όμως θα εξαρτηθεί από την έκβαση των κοινωνικών συγκρούσεων μέσα στο σώμα της κοινωνίας, στο πεδίο των στενών οικογενειακών σχέσεων. Ο γάμος, ένας εντελώς παρωχημένος ιδιοκτησιακός θεσμός, έχει φορτωθεί όλο το περιεχόμενο της ατομικής ζωής ανθρώπων που δεν μπορούν πια να αναπτυχθούν σαν "ιδιοκτησία" ο ένας του άλλου. Αν η "πατρίς" και η "θρησκεία" αντέχουν ακόμα ως σύμβολα κοινωνικής ενότητας η "οικογένεια" δεν είναι σύμβολο και δεν αντέχει.

Ο γάμος υπάρχει ακόμα στον βαθμό που οι σχέσεις που στεγάζει, και μάλιστα η θηλυκή πλευρά αυτών των σχέσεων, εκτυλίσσονται ερήμην του. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την κοινωνία. Σε ποια διαδρομή της διαλεκτικής σχέσης οικογένειας και κοινωνίας αυτό που είναι σήμερα άρρητο θα γίνει ρητό είναι άγνωστο. Το μέλλον όμως και των δύο προβλέπεται θηλυκό.