Φιλοσοφία | ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ | hits: 1924
Παρατηρήσεις πάνω σε μια άποψη για την κρίση
άρθρο του Κωστή Παπαϊωάννου
Δευτ, 7 Μαρτ 2005

Δημοσιεύονται σήμερα, με μεγάλη χαρά όπως πάντα, οι απόψεις του φίλου Χάρη Πεϊτσίνη, πάνω στο θέμα της πολιτικής κρίσης - της δομικής κρίσης εξουσίας καθώς λέει ο ίδιος - όπως τις διατυπώνει σε δύο καλογραμμένα κείμενά του με τίτλους: (1) Οι πολιτικοί μετασεισμοί της οικονομικής κρίσης, και (2) Η Εξουσία, η Εκκλησία και ο πικρός καρπός της απαγορευμένης γνώσης. Βρίσκω την ευκαιρία, πριν διατυπώσω ορισμένες παρατηρήσεις πάνω στις απόψεις του αγαπητού Χάρη, να θυμίσω στους επισκέπτες, έναν βασικό - ίσως τον βασικό - στόχο που έχουν οι Σελίδες Κριτικής.

Παρότι μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει σπουδαία πράγματα σ' αυτή την κατεύθυνση, για λόγους αδυναμίας αλλά και τεχνικούς, η πρόθεση των Σ.Κ. είναι να συμβάλουν σε μια χαρτογράφηση των απόψεων που υπάρχουν, σχετικά με τα θέματα θεωρητικά που αναδύονται καθημερινά μέσα από την πολιτική και πολιτιστική επικαιρότητα. Το πρόβλημα δεν είναι να παρατεθούν απλά όλες οι απόψεις που υπάρχουν έστω και με κάποια μεγαλύτερη τάξη από ότι στον καθημερινό ή στον περιοδικό τύπο. Είναι να γίνει μια αντιπαράθεση μεταξύ των αντιτιθέμενων απόψεων και επίσης να φανούν τα κενά και η ανυπαρξία απόψεων πάνω σε σοβαρά θέματα.

Και βέβαια ένα από τα θέματα, είναι αυτό της εξουσίας. Στα δικά μου γραφτά διαφαίνεται και πολλές φορές προβάλλεται σαφώς, η άποψη ότι υπάρχει "κρίση" εξουσίας. Σε μια σειρά από άρθρα που δημοσιεύονται κάθε Δευτέρα στην "Θεσσαλονίκη" και που βέβαια αναδημοσιεύονται και εδώ, γίνεται η προσπάθεια μιας επεξεργασίας αυτής της άποψης σε μεγαλύτερο βάθος. Αλλά είναι αλήθεια ότι παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές αδιατύπωτες σκέψεις πάνω σ' αυτό το ζήτημα, αυτές που διατυπώνονται δεν ξεπερνούν το επίπεδο των απλών ισχυρισμών.

Είναι βέβαια φυσικό γιατί πάνω στο ζήτημα της εξουσίας η συζήτηση έχει μείνει πολύ πίσω. Υπάρχει η άποψη του Λένιν όπως έχει διατυπωθεί στο "κράτος και επανάσταση" και μια επιχειρηματολογία πάνω στην κρίση όπως έχει διατυπωθεί στον "ιμπεριαλισμό". Μετά από αυτά δεν υπάρχουν σοβαρές συμβολές σ' αυτή την συζήτηση, αν εξαιρέσει κανείς τις απόψεις που κρύβονται και πολλές φορές συγχέονται μέσα στα θεωρητικά κείμενα του Μάο Τσε-τουνγκ και την πραχτική της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης (που είναι εν όψει αυτών των απόψεων), ώσπου να φτάσουμε στην λεγόμενη "φουκωική" άποψη για την εξουσία.

Η τελευταία είναι πολύτιμη γιατί μεταφέρει το ζήτημα στην κοινωνική του βάση αλλά στην ουσία πόρρω απέχει από το να υπαινίσσεται καν μια πολιτική πρόταση ή έστω να οδηγεί σε ένα χρήσιμο συμπέρασμα. Παραμένει επομένως η ανάγκη για μια χρήσιμη προσέγγιση του ζητήματος της εξουσίας. Μια προσέγγιση που να ερμηνεύει τις πολιτικές κινήσεις που γίνονται σήμερα και να φωτίζει το δρόμο μιας εξελίξεις. Τα δύο άρθρα του Χάρη Πεϊτσίνη είναι σαφές ότι αποπειρώνται μια ερμηνεία του φαινομένου που με μεγάλη ευκολία οι μαϊντανοί της τηλεόρασης ονομάζουν "κρίση" αλλά που δεν το συνδέουν καθόλου - αντίθετα με τον Χάρη - με την εξουσία, κι αυτό κάνει πολύ ενδιαφέροντά τα κείμενά του.

Η δική μου άποψη είναι ότι η κρίση, στο πραγματικό της βάθος, δεν αφορά την μορφή ή την "δομή" της εξουσίας αλλά την ουσία της, το ίδιο το εξουσιαστικό σύστημα ως σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας. Θεωρώ δηλαδή ότι το επόμενο ιστορικό στάδιο δεν θα είναι μια κοινωνία οργανωμένη σε ένα έστω και μεταβατικό εξουσιαστικό σύστημα ή σε ένα ψευδώς εξουσιαστικό σύστημα αλλά σε μια κοινωνία οργανωμένη με ένα σύστημα χωρίς εξουσία ή για να το πούμε αλλιώς σε μια αναρχική κοινωνία. Βεβαίως αυτός όπως ειπώθηκε ήδη δεν είναι παρά ένας ισχυρισμός αφού χρειάζεται πράγματι μια τεράστια θεωρητική δουλειά για να επιλυθούν οι εύλογες απορίες που γεννιόνται.

Είναι αλήθεια ότι σ' αυτό τον ισχυρισμό, δεν μπορεί να στηριχθεί μια συγκεκριμένη πολιτική πρόταση. Άλλωστε το βασικό μέρος του είναι ότι δεν είναι δυνατό να γίνει ορατή η συγκεκριμένη μορφή της κοινωνίας που θα ακολουθήσει, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ούτε καν οι λεκτικοί όροι της περιγραφής της. Αυτό όμως που καθιστά βάσιμο τον ισχυρισμό μιας προοπτικής αποσάθρωσης της εξουσίας που επιτέλους δεν είναι καινοφανής αφού και στην λενινιστική άποψη η εξουσία θα "μαραθεί", είναι ότι αποτελεί μια στέρεα βάση για την ερμηνεία των σημερινών φαινομένων.

Είναι χρήσιμο ωστόσο να καταγραφούν και άλλες απόψεις πάνω στην προοπτική της σημερινής κοινωνίες και τέτοια άποψη είναι αυτή που βγαίνει μέσα από τα γραφτά του Χάρη Πεϊτσίνη (Χ.Π.):

Ο Χάρης μιλάει για "πολιτική κρίση" και "κρίση εξουσίας" χωρίς να γίνεται σαφές αν είναι το ίδιο πράγμα ή έστω αν η κρίση εξουσίας εκδηλώνεται μόνο σαν πολιτική κρίση. Λέει ότι: «η κρίση της εκκλησίας αποτελεί καρπό και προέκταση της γενικευμένης πολιτικής κρίσης που έχει ξεσπάσει στη χώρα από το καλοκαίρι του 2004.» αφού θυμίζει ότι «Η αλυσίδα των πολιτικών εξελίξεων πρέπει να ιδωθεί στην ιστορική της προοπτική» αναρωτιέται ιστορικά «μήπως η κρίση της εξουσίας είναι δομική;» και δίνει την απάντηση ότι «Η εξάντληση των οικονομικών πόρων προκαλώντας υλικά προβλήματα εξαπλώνεται σε όλα τα μήκη και πλάτη του κοινωνικού γίγνεσθαι αγγίζοντας και ζητήματα πολιτικής τακτικής.»

Αυτές οι διατυπώσεις δημιουργούν τα εξής ερωτηματικά στα οποία νομίζω θα ήταν χρήσιμο, ο Χ.Π., να έδινε κάποιες διευκρινίσεις:

1. Πώς εννοεί την πολιτική κρίση; Αν την εννοεί με την συνηθισμένη έννοια, δηλαδή σαν κυβερνητική αστάθεια, δεν υπάρχει πολιτική κρίση και μάλιστα από το καλοκαίρι του 2004. Αν πάλι την εννοεί σαν κρίση εξουσίας, εκτός του ότι δεν άρχισε το περασμένο καλοκαίρι, θα πρέπει να διευκρινισθεί πως αλλιώς εκδηλώνεται ή αν εκδηλώνεται μόνο πολιτικά.

2. Τι εννοεί "δομική" κρίση εξουσίας; Η εντύπωση που δίνει είναι ότι οι οικονομικές δυσχέρειες, δηλαδή η εξάντληση των οικονομικών πόρων, προκαλούν στην κοινωνία προβλήματα που αναγκάζουν τα πολιτικά πρόσωπα να αναθεωρήσουν τις τακτικές τους κινήσεις. Αν πράγματι αυτό εννοεί, οπότε το "δομικό" αναφέρεται στις αλλαγές πολιτικών δομών μέσω τακτικών, τότε αυτός είναι ένας ισχυρισμός που πρέπει να διατυπωθεί με σαφήνεια.

Πιο κάτω ο Χάρης γράφει: «Η ανατάραξη του πολιτικού σκηνικού πίσω από τους καταιγισμούς των τηλεοπτικών αντεγκλήσεων ... παράγει δυνατότητες αναδόμησης του συστήματος από τα μέσα. Γι αυτό δεν χρειαζόμαστε τις φωνές που συνιστούν ηρεμία, συναίνεση ... Ας αφήσουμε την ιστορική διαδικασία να ξετυλιχτεί μέχρι το τέλος της.». Εδώ γεννιόνται δύο ακόμη ερωτήματα:

3. Η δομική κρίση εξουσίας μπορεί να λυθεί με αναδόμηση του συστήματος (εξουσίας εννοείται;) η οποία μάλιστα θα προκύψει από την "ανατάραξη του πολιτικού σκηνικού";

4. Ποιο πολιτικό πρόσωπο εννοείται με το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο του "χρειαζόμαστε", "ας αφήσουμε" και όποιο κι αν είναι αυτό το πρόσωπο πώς έχει την δυνατότητα να αφήσει ή όχι την ιστορική διαδικασία να εξελιχθεί;

Πιο κάτω ο Χάρης κάνει έναν σοβαρότατο διαχωρισμό σε δύο εξουσίες: «Υπό την πίεση ενδεχόμενων δυσμενών εξελίξεων η επίσημα θεσμισμένη εξουσία στρέφεται ενάντια στην σκοτεινή "ανεπίσημη" εξουσία προκειμένου να ελαχιστοποιήσει τις προσωπικές της απώλειες.» και ακόμη πιο κάτω ορίζει τους τόπους τους: «Κατακεραυνώνοντας στις ομιλίες του τη διεφθαρμένη γραφειοκρατία, την ασυδοσία του μεγάλου κεφαλαίου και τη διαπλοκή ο πρωθυπουργός φαίνεται να προετοιμάζει το έδαφος για ανοιχτή σύγκρουση ... Ένα ασύμφορο παρά-σύστημα παλεύει να επιβιώσει σε βάρος της εθνικής οικονομίας. Αλλά γονατισμένη από τα χρέη η τελευταία δεν μπορεί πια να επιβιώσει με αυτήν την παρασιτική πρόσφυση στον κορμό της.». Το ερώτημα εδώ είναι:

5. Δεν είναι ενιαίο το σύστημα εξουσίας αλλά υπάρχουν - πέρα από τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς που εξυπακούονται - χωριστά "είδη" εξουσίας όπως μια "ανεπίσημη" εξουσία που μάλιστα "παρασιτεί" σε βάρος της "εθνικής οικονομίας" που εκπροσωπείται από την "επίσημη" εξουσία;

Τελειώνοντας το κείμενό του ο Χάρης οδηγείται σε κάποια συμπεράσματα «Ο χαρακτήρας και το εύρος των μεταβολών δε μπορούν ακόμα να προλεχθούν. ... Στο βαθμό που οι δηλώσεις προθέσεων δε μετουσιώνονται σε πράξεις πρέπει να κρατάμε τις επιφυλάξεις μας ... Το κλειδί όμως που κάνει τη σημερινή συγκυρία τόσο ξεχωριστή βρίσκεται στην κρισιμότητα των στιγμών: ... Απομένει να δούμε αν υπό την πίεση των περιστάσεων η πολιτική ηγεσία θα τραβήξει αυτήν την κάπως παράδοξη "αντιεξουσιαστική" λογική μέχρι τα ακραία της όρια...» και στο δεύτερο κείμενό του κλείνει επίσης «Η κρίση θα ξεθωριάσει οριστικά μόνο όταν το φως της αλήθειας διεισδύσει στα πιο σκοτεινά, στα πιο φοβερά, στα πιο απόκρυφα άβατα της εξουσίας.». Αυτά τα συμπεράσματα με την σειρά τους οδηγούν και στα τελευταία ερωτήματα:

6. Η κρίση επομένως δεν είναι ένα ιστορικό φαινόμενο που καθορίζει πολιτικές στάσεις αλλά αντίθετα καθορίζεται από "ανεπίσημες" εξουσίες που μάλιστα μαζί τους συγκρούονται οι "επίσημες" εξουσίες που εκπροσωπούνται από τις φιλελεύθερες πολιτικές ηγεσίες;

7. Τελικά αν καταφέρουν ή θελήσουν να κάνουν πράξη τις διακηρύξεις τους οι "επίσημες" πολιτικές εξουσίες υπάρχει ελπίδα να επιλυθεί η κρίση;

Καταλήγοντας πρέπει να πω ότι είναι προφανές ότι δεν εννοούμε το ίδιο πράγμα με τον φίλο Χάρη Πεϊτσίνη, ούτε σαν "εξουσία", ούτε σαν "κρίση", ούτε σαν "κρίση εξουσίας". Μπορούμε όμως να συνεχίσουμε την συζήτηση αφού δοθούν απ' τον Χάρη κάποιες διευκρινήσεις ώστε να επιχειρηματολογούμε πάνω σε συγκεκριμένες απόψεις.

 

κείμενο pdf
Δεν υπάρχει !