ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ
Μία γενικότερη συζήτηση που γίνεται τα τελευταία χρόνια και ένας προβληματισμός, γόνιμος θέλω να ελπίζω, είναι η συζήτηση που γίνεται για τα αίτια της αποτυχίας των Κομμουνιστικών καθεστώτων και γενικότερα για την αποτυχία της προσπάθειας εφαρμογής του κομμουνισμού στον 20ο αιώνα. Συζήτηση που πρέπει να καταλήξει σε γόνιμα συμπεράσματα για την παραπέρα πορεία του κομμουνιστικού κινήματος μέχρι την επικράτηση της κομμουνιστικής κοινωνίας που είναι το μελλοντικό αναπόφευκτο.
Θα καταθέσω κι εγώ εδώ κάποιες απόψεις μου για το θέμα.
Καταρχάς ξεκινάμε από το γενικό αξίωμα ότι οι αντικειμενικές συνθήκες κι όχι ο υποκειμενικός παράγοντας είναι αυτές που καθορίζουν την εξέλιξη και την πορεία της ανθρωπότητας. Η κύρια αδυναμία των περισσότερων αναλύσεων για τα αίτια κατάρρευσης είναι ότι ξεκινάνε ακριβώς από τη λανθασμένη άποψη και βρίσκουνε τα αίτια πτώσης σε κακόβουλους ηγέτες, σε οδυνηρά λάθη (η λαθολογία είναι ένα από τα αγαπημένα σπορ των αντικομμουνιστών αλλά και των «νηφάλιων» και «όψιμων» ανανηψάντων), σε εξωτερικούς παράγοντες, πράκτορες και προδότες, στον καπιταλιστικό κλοιό, κ.ο.κ. Όλα αυτά ανήκουν στον υποκειμενικό παράγοντα και υπάρχουν πράγματι, αλλά απλώς έρχονται να συντρέξουν όταν οι αντικειμενικές συνθήκες το επιτρέπουν. Αντικειμενικές συνθήκες είναι το σύνολο των κοινωνικών νόμων που καθοδηγούνε την ανθρώπινη κοινωνία -το αντίστοιχο με τους φυσικούς νόμους που καθοδηγούνε το βασίλειο της φύσης και των υλικών- και είναι έξω και πέρα από τη συνείδηση και θέληση των ανθρώπων, για αυτό και «αντικειμενικές»..
Η ιστορία μάς έχει δείξει ότι η μετάβαση από έναν κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό στον επόμενο (από την πρωτόγονη, φυλετική κοινωνία στην αρχαία δουλοκτητική, από αυτήν στη φεουδαρχία και από αυτήν στον καπιταλισμό) δεν έγινε βέβαια από τη μία μέρα στην άλλη, αλλά χρειάστηκε ένα μεταβατικό στάδιο διάρκειας πολλών όχι ετών αλλά εκατονταετιών. Το χαρακτηριστικό του μεταβατικού σταδίου, της μεταβατικής κοινωνίας είναι ότι εξωτερικά επικρατεί μεν η παλιά μορφή της κοινωνίας αλλά αυτή έχει αρχίσει και αποσυντίθεται και σιγά σιγά χάνει την κυριαρχία της και σταδιακά κυριαρχεί η νέα μορφή που στην αρχή βρίσκεται σε εμβρυακή κατάσταση. Αυτό το προτσές εκφράζεται από την αντίστοιχη κατάσταση δύο τάξεων, της πρώην κυρίαρχης και την νέας που σταδιακά θα πάρει την εξουσία (πρώτα την οικονομική και τελικά την πολιτική) από την παλιά.
Αφήνοντας κατά μέρος της πρωτόγονη, φυλετική, αταξική κοινωνία, η μετάβαση από την αρχαία κοινωνία στο φεουδαλικό σύστημα ήταν μία διαδικασία αιώνων, που αρχίζει από την άνοδο στο παγκόσμιο στερέωμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ολοκληρώνεται με την πτώση της και τη διάσπαση της αυτοκρατορίας σε μικρά φέουδα, όπου την εξουσία έχουν πλέον οι ευγενείς μεγαλογαιοκτήμονες (φεουδάρχες). Αυτό το μεταβατικό στάδιο κράτησε πάνω κάτω τέσσερις ούτε λίγο ούτε πολύ αιώνες. Ανάλογα, η μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό και η κατάκτηση της εξουσίας από την αστική τάξη σε βάρος των φεουδαρχών, αρχίζει γύρω στον δέκατο τρίτο αιώνα με τις απαρχές της αναγέννησης και τη δημιουργία της αστικής, εμπορικής τάξης πρώτα στις ανεπτυγμένες εμπορικές πόλεις της Ιταλίας και ολοκληρώνεται με το ορόσημο της γαλλικής επανάστασης στα τέλη του δέκατου όγδοου αιώνα. Μία διεργασία δηλαδή που βάστηξε γύρω στα πεντακόσια χρόνια.
Στη διάρκεια αυτών των μακροχρόνιων μεταβατικών περιόδων έχουμε πολλές πρώιμες προσπάθειες αλλαγής από τη μία κατάσταση στην άλλη. Αυτές όμως είναι καταδικασμένες να αποτύχουν ακριβώς επειδή είναι πρώιμες, δηλαδή επειδή δεν έχουν έρθει ακόμη οι αντικειμενικές συνθήκες κατάρρευσης του παλιού και επικράτησης του καινούργιου. Λαμβάνουν χώρα βέβαια μέσα στην εποχή μετάβασης από το παλιό στο νέο αλλά σε πρώιμα στάδια της εποχής αυτής, που σημαίνει ότι το παλιό δεν έχει χάσει ακόμη τις δυνάμεις του και δεν έχει φτάσει η εποχή αντικατάστασης του.
Έτσι, ο Σπάρτακος (όπως και πολλοί άλλοι που δεν μείνανε στην ιστορία) κάνει την επανάσταση των δούλων στις αρχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αλλά ακόμα οι εποχές είναι πολύ πρώιμες και το δουλοκτητικό σύστημα ακόμη αρκετά ισχυρό. Τι σημαίνει αυτό? Ότι ο Σπάρτακος απέτυχε? Όχι, πέτυχε! Πέτυχε γιατί εντέλει το δουλοκτητικό σύστημα κατέρρευσε, πολλά χρόνια μετά από αυτόν, αλλά κατέρρευσε.
Στη σημερινή εποχή, έχουμε μπει στο μεταβατικό στάδιο από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. Έχουμε μπει πάνω κάτω από τις αρχές του 20ου αιώνα, με κυρίαρχο το μεγαλειώδες ορόσημο της Οκτωβριανής επανάστασης. Η εποχή μας είναι η εποχή μετάβασης από το ένα σύστημα στο άλλο. Οι προσπάθειες εφαρμογής του κομμουνισμού στον 20ο αιώνα ήταν καταδικασμένες να αποτύχουν γιατί ήταν οι πρώιμες προσπάθειες, γίνανε δηλαδή σε εποχή που οι αντικειμενικές συνθήκες ακόμη δεν είναι έτοιμες για το πέρασμα στην καινούργια κοινωνία και ο καπιταλισμός είναι ακόμη δυνατός. Αυτή είναι οι αντικειμενική αιτία αποτυχίας των κομμουνιστικών καθεστώτων. Η αξία όλων αυτών των προσπαθειών όμως έγκειται στο ότι, ακριβώς επειδή ήταν οι πρώτες προσπάθειες, άνοιξαν πρωτόγνωρους δρόμους και θα προσφέρουν πολύτιμη ιστορική πείρα και συμπεράσματα πάνω στα οποία θα πατήσει η ανθρωπότητα για να μεταβεί στο νέο στάδιο της κοινωνίας. Ακριβώς γι αυτό, οι προσπάθειες αυτές δεν απέτυχαν, αλλά πέτυχαν. Μέσα βέβαια στο πλαίσιο μελέτης της προσπάθειας αυτής, θα μελετηθούν και πρέπει να μελετηθούν οι αδυναμίες, τα λάθη, ο υποκειμενικός παράγοντας, ο εξωτερικός παράγοντας, οι ανθρώπινες αδυναμίες, ο ανθρώπινος εν γένει παράγοντας που οδηγεί στην κόπωση, στη συνδιαλλαγή, στην ροπή στο εύκολο και το άνετο, κ.ο.κ. Αυτά όμως είναι τα δευτερεύοντα, αυτά που ακολουθούνε τις αντικειμενικές συνθήκες, που είναι αυτές που καθορίζουν την εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Ακριβώς όμως για το μεγαλείο των προσπαθειών αυτών είναι που πρέπει να τις υπερασπιζόμαστε, και αυτές οι προσπάθειες είναι η μοναδική κληρονομιά του κομμουνιστικού κινήματος, μια κληρονομιά που δεν πρέπει να απαρνούμαστε αλλά να την υπερασπιζόμαστε πάντα. Το είχε αναφέρει κάπου και ο Λένιν, ότι μπορεί εντέλει η προσπάθειά μας να αποτύχει αλλά η προσφορά μας στην ανθρωπότητα είναι ότι θα της έχουμε δείξει το δρόμο που πρέπει να βαδίσει στο μέλλον.
Έτσι, ένα κριτήριο -όχι βέβαια το μοναδικό αλλά πάντως σημαντικό- για το αν είναι κάποιος κομμουνιστής ή όχι, είναι η υπεράσπιση ή όχι του έργου και της εποχής του Ιωσήφ Στάλιν, η υπεράσπιση ή όχι του έργου και της εποχής του Μάο Τσε Τούνγκ. Πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο αλλά απαραίτητο στην εποχή μας. Το μέλλον θα μας κρίνει όλους!