Υπάρχει αναβρασμός στην παιδεία. Και πώς να μην υπάρχει αφού, όπως ομολογούν όλες οι πολιτικές αντιλήψεις -- από τις άκρως αναρχικές μέχρι τις αμετανόητα συντηρητικές -- όλοι οι θεσμοί της παιδείας, πάσχουν ανίατα. Και από την άλλη μεριά το εκπαιδευτικό σύστημα στο οποίο προσβλέπουν όλοι εγκέφαλοι όλων των πολιτικών απόψεων είναι, από οργανωτική άποψη, ακριβώς ίδιο με το σημερινό. Πρόταση επί της ουσίας πάνω στο πλαίσιο, στο περιεχόμενο και στον στόχο της παιδείας δεν υπάρχει. Όλοι βολεύονται με ρητορείες πάνω σε μια σειρά από επιφανειακά και λεπτομερειακά προβλήματα που πράγματι μπορούν να λυθούν, με τα σημερινά μέσα και την σημερινή λογική.
Αλλά τότε, αφού πράγματι κάθε επιμέρους πρόβλημα έχει μια ορατή λύση, γιατί όλα μαζί δημιουργούν ένα άλυτο πρόβλημα; Και μάλιστα γιατί τόσο άλυτο, ώστε κάθε προσπάθεια να λυθεί προκαλεί αναβρασμό, συγκρούσεις και δακρυγόνα; Γιατί, αφού όλοι δέχονται ουσιαστικά ότι δεν μπορεί παρά να διαιωνίζεται, η σημερινή κρατική οργάνωση, δεν υπάρχει απολύτως κανένα μέρος της κοινά αποδεκτό; Έστω κι αν από εκεί και πέρα υπήρχαν διαφωνίες; Μα γιατί πολύ απλά όλοι δέχονται αυτό το ετοιμόρροπο κρατικό οικοδόμημα και τα παρελκόμενά του, μόνο στο βαθμό που θέλουν να εξασφαλίσουν μια θέση εξουσίας σ' αυτό. Κανείς όμως δεν προβληματίζεται αν μπορεί να έχει θέση αυτό το κρατικό οικοδόμημα, για να στεγαστεί οποιοδήποτε κομμάτι της κοινωνίας.
Το κλειδί για την κατανόηση του προβλήματος της παιδείας -- και όχι μόνο της παιδείας -- είναι η άρση της σύγχυσης ανάμεσα στην έννοια "δημόσιο" και στην έννοια "κοινωνικό". Το φαινόμενο διακύβευμα των συγκρούσεων είναι αν η ανώτατη παιδεία θα παραμείνει στο "δημόσιο" τομέα ή αν θα περάσει, εν μέρει στον "ιδιωτικό". Αλλά τα "αγαθά" της παιδείας -- η οποία σημειωτέον σε καμιά της μορφή δεν είναι παιδεία αλλά μια πλημμελέστατη, όπως - όπως εκπαίδευση -- εν μέρει, μόνο παρέχονται και μάλιστα καθόλου δωρεάν, από τον δημόσιο τομέα. Ένα μεγάλο μέρος της πουλιέται από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό που έχει τελικά σημασία είναι πως αποδέκτης αυτής της ανεπαρκέστατης εκπαίδευσης, τόσο της "δημόσιας" όσο και της "ιδιωτικής", είναι η κοινωνία. Το πραγματικό διακύβευμα επομένως για την κοινωνία δεν είναι ποιό μέρος της παιδείας θα είναι "δημόσιο" και ποιό θα είναι "ιδιωτικό", αλλά κατά πόσο η παιδεία θα παράγεται σύμφωνα με της δυνατότητες της σύγχρονης κοινωνίας και θα προσφέρεται σύμφωνα με τις ανάγκες της ίδιας σύγχρονης κοινωνίας.
Όταν σήμερα λένε "δημόσιο" εννοούν κάτι από τα παρακάτω: Το κράτος όπως είναι σήμερα και όπως σχεδιάζει να το επανιδρύσει η Ν.Δ. Το κράτος όπως σκέπτεται να το αναμορφώσει το ΠΑΣΟΚ. Το κράτος όπως το "ονειρεύεται" ο θίασος της "υπαρκτής" αριστεράς, ορθόδοξης και ανανεωτικής. Το κράτος όπως καραδοκεί να το βάλει σε τάξη κάποιος επίδοξος φασισμός. Είτε ακόμη κάτι άλλο αντί για κράτος, όπως προκύπτει από τις διάφορες θεωρίες περί "δημόσιου χώρου" και όπως "ξεχειλώνει" στην πράξη μέσω διαφόρων "ιδιωτικών" ή "μη κυβερνητικών" κρατικών δραστηριοτήτων. Αλλά ουδείς μπορεί να υποστηρίξει ότι οποιοδήποτε "δημόσιο", από αυτά που περιγράφονται πιο πάνω, είναι η πολιτειακή οργάνωση που ανταποκρίνεται στις σημερινές, πραγματικές και συγκεκριμένες, συνθήκες της κοινωνίας. Και ουδείς μπορεί να υποστηρίξει ότι έστω και η σύλληψη (πολύ λιγότερο η πραγματοποίηση) μιας τέτοιας σύγχρονης πολιτειακής οργάνωσης μπορεί να προκύψει μέσα από το σημερινό πολιτικό πλαίσιο.
Ας μην ψάχνουμε επομένως να βρούμε ποιους, σκοτεινούς ή φωτεινούς, πολιτικούς κύκλους εξυπηρετεί ο αναβρασμός στον χώρο της παιδείας. Μέσα σ' αυτόν τον αναβρασμό ο καθένας που νομίζει ότι μπορεί να εξυπηρετηθεί, κάνει ότι μπορεί για να τον εκμεταλλευθεί, αλλά κανείς δεν μπορεί να τον εκμεταλλευθεί πραγματικά. Αυτό που παρακολουθούμε πάει πολύ μακριά. Δεν είναι το άθροισμα, ούτε καν το ολοκλήρωμα, κάποιων πράξεων προς εξυπηρέτηση "ιδιωτικών" ή "δημόσιων" συμφερόντων. Αυτή η φοιτητική αναταραχή συνοψίζει την προσπάθεια της κοινωνίας να σχηματίσει μια νέα πολιτική συνείδηση, στον πιο ευαίσθητο και τον πιο σημαντικό τομέα της, που είναι ο τομέας της παιδείας. Ασφαλώς δεν είναι δυνατό να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια μονομιάς. Αλλά αυτή την στιγμή έγινε ήδη ένα βήμα. Πόσα ακόμα βήματα θα χρειαστούν κανείς δεν το ξέρει, αλλά όπως λέει το σχετικό σύνθημα, το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω.